gan Glyn Roberts, Llywydd UAC
Wrth i Y Tir gael ei argraffu'r mis hwn, nid ydym yn gwybod pwy fydd yn ffurfio Llywodraeth nesaf Cymru. Tra bod pob bys yn pwyntio at Lywodraeth glymblaid yng Nghaerdydd, bydd pwy bynnag sy'n cymryd yr awenau yn wynebu sawl her; rhai newydd a hen rai. Dros y mis diwethaf rydym wedi lobïo pob plaid ar ofynion allweddol ein Maniffesto Etholiad Senedd Cymru, a thrafodwyd y mater o lygredd dŵr a’r rheoliadau newydd yn frwd mewn hystings ledled y wlad. Ni fydd yr un Aelod Senedd sydd ddim yn deall sut rydyn ni a'n haelodau'n teimlo am y mater.
Mae'r angen i fynd i'r afael â llygredd dŵr wedi bod yn flaenoriaeth sylweddol i UAC ers degawdau, fel y gwelwyd yng ngwaith UAC gyda chyrff fel Asiantaeth yr Amgylchedd sydd bellach wedi'i chwalu dros y blynyddoedd. Fodd bynnag, ni fydd y rheoliadau llym ger ein bron heddiw yn datrys y broblem, er gwaethaf i Lywodraeth Cymru honni bod dull gwirfoddol wedi methu â chyflawni'r canlyniad a ddymunir a'i ddefnyddio fel cyfiawnhad dros y rheoliadau cyfredol sydd ger ein bron i gyd.
Rydym felly yn eithaf clir - rhaid i Lywodraeth nesaf Cymru dynnu’r Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) yn ôl, ystyried adroddiad Is-grŵp y Fforwm Tir Cymru ar fynd i’r afael â llygredd amaethyddol a gweithio gyda’r sefydliadau a gynrychiolir ar y grŵp i ddod o hyd i ateb wedi’i dargedu a’i deilwra i Gymru.
Nid oedd gwylio rhaglen ddogfen ddiweddar Panorama, a ddatgelodd sut mae cwmnïau cyfleustodau yn gollwng carthffosiaeth i'n hafonydd, yn syndod i ni. Er bod ffermwyr wedi bod yn fwch dihangol cyfleus ar gyfer llygredd afonydd, mae eraill, fel y sector dŵr, wedi dianc o dan y radar o gymharu â sylw'r cyfryngau a roddir i’r sector amaeth.
Yr eironi yw, pe bai Llywodraeth Cymru wedi gweithredu’r 45 o argymhellion a luniwyd gan randdeiliaid a oedd yn cynnwys UAC a Dŵr Cymru, byddem wedi bod ymhell ar y ffordd i dargedu a mynd i’r afael yn well â phob digwyddiad llygredd yng Nghymru, ond yn lle hynny, dewis peidio gweithredu am dair blynedd ac yna'n cyflwyno rheoliadau NVZ llym a fydd yn gwaethygu pethau ac yn cael effeithiau dinistriol ar fusnesau ffermydd Cymru.
Er mwyn mynd i'r afael â'r rheoliadau cyfredol ac amlinellu'n gywir sut a pham y maent yn mynd i gyflawni'r union i’r gwrthwyneb â'r hyn a fwriadwyd, mae UAC wedi sefydlu gweithgor NVZ. Bydd y grŵp yn mynd trwy'r rheoliadau ac yn tynnu sylw manwl at ei ddiffygion a'i wrthddywediadau i Lywodraeth Cymru gyda'r nod o weld y rheoliadau cyfredol yn cael eu diwygio yn unol â hynny, os na chânt eu dileu.
Felly, rwyf am sicrhau aelodau nad yw'r frwydr dros reoliadau NVZ ar ben. Byddwn yn gwneud popeth o fewn ein gallu i frwydro yn erbyn y rheoliadau hyn a'n cam nesaf yw amlinellu canfyddiadau manwl ein gweithgor NVZ i Lywodraeth Cymru.
Fodd bynnag, rhaid i ni beidio â cholli golwg ar y darlun ehangach: Ni waeth pa mor fawr yw'r mater NVZ i'n diwydiant, rydym hefyd yn brwydro yn erbyn newidiadau arfaethedig i bolisïau amaethyddol, fel y nodwyd ym mhapur gwyn Llywodraeth Cymru, a fydd yn effeithio ar bob agwedd o ffermio am yr ugain mlynedd nesaf neu fwy.
Gyda Lloegr yn y bôn yn dilyn yr un llwybr â Chymru (ond ychydig gamau ymlaen) mae ffermwyr a sefydliadau Lloegr o'r diwedd yn sylweddoli effeithiau a pheryglon toriadau i daliad sylfaenol Lloegr, sy'n dechrau yn Lloegr eleni, gyda'r Sefydliad Tir Comin yn ddiweddar yn mynegi ei siom ynghylch ymateb y Prif Weinidog i lythyr lle gwnaethant rybuddio am 'y trychineb sydd ar ddod' a fydd yn gadael 14,000 o ffermydd Lloegr mewn perygl o fod ar golled neu'n ennill llai na hanner yr isafswm cyflog cenedlaethol erbyn 2024.
Mae hyd yn oed plaid Lafur Lloegr wedi dweud y gallai cael gwared ar daliadau fferm uniongyrchol yn raddol arwain at golli miloedd o swyddi amaethyddol a gwthio ffermydd teuluol i'r dibyn - ac mae wedi lansio adolygiad blwyddyn o’i pholisïau gwledig.
Yn eironig, ymddengys nad yw Llafur Cymru yn cytuno, ac mae wedi bod yn dilyn yr un llwybr â Llywodraeth y DU yn unig, gyda'r tebygrwydd a'r cysylltiadau rhwng Cymru a Lloegr heb ei cholli ar ddiwydiant Iwerddon: Wrth ysgrifennu ar wefan Irish Agriland, dywedodd y cemegydd amaethyddol a chyn-gadeirydd Sefydliad Gwyddoniaeth Amaethyddol Gogledd Iwerddon Richard Halleron yn ddiweddar: “Mae penderfyniad llywodraeth y DU i gael gwared ar y mecanwaith cymorth taliad sengl ar gyfer ffermwyr da byw yn raddol yng Nghymru a Lloegr yn agor drws o gyfle i gynhyrchwyr cig eidion o Iwerddon.”
Dywedodd hefyd: “Mae Gwyddelod ... prisiau cig oen a hesbinod ... yn duedd sy'n debygol iawn o ennill momentwm pellach yn ystod y cyfnod sydd i ddod. Wrth wraidd y mater mae'r cytundeb Brexit a gafodd ei chytuno gan Brydain, sydd bellach yn gweld cynhyrchwyr defaid o Brydain yn cael eu rhwystro'n llwyr gan fwy o fiwrocratiaeth ac archwiliadau cynnyrch, pan ddaw atynt yn gwasanaethu marchnadoedd Ffrainc a'r UE. Mae'r holl rwystrau gweinyddol hyn yn ychwanegu at eu costau ... mae Ffrainc angen cig oen o hyd ac yn golygu bydd cynhyrchwyr cig oen o Iwerddon yn elwa yn unol â hynny nawr ac yn y dyfodol."
Gyda phrisiau cig oen Cymreig yn parhau i fod yn hynod o uchel, ni allwn ond gobeithio bod y dadansoddiad hwn yn anghywir, ond ein rôl fel Undeb yw gweld ymhell y tu hwnt i brisiau marchnad wythnos diwethaf neu addewidion am ddyfodol disglair a wnaed gan ein gwleidyddion, ac o NVZs, cytundebau masnach neu doriadau i daliadau, mae UAC wedi ymrwymo i ymladd dros ein ffermydd teuluol. Gyda Llafur yn debygol o fod mewn grym yng Nghymru ar ryw ffurf neu’i gilydd am y pum mlynedd nesaf, gadewch i ni obeithio eu bod yn gwrando ar rybuddion eu cydweithwyr dros y ffin yn Lloegr, heb sôn am ein cystadleuwyr Gwyddelig.