Cadwraeth natur wrth wraidd fferm bîff a defaid yn Sir Drefaldwyn

Mae’n rhaid i natur, cadwraeth a chynhyrchu bwyd fynd law yn llaw, yn ôl Carwyn Jones, ffermwr bîff a defaid o Sir Drefaldwyn. Mae'n ffermio yn Nhŷ Mawr, Dolanog yn Nyffryn Efyrnwy tua 14 milltir o'r Trallwng a 6 milltir o lyn Efyrnwy. Mae'r fferm bîff a defaid 160 erw wedi bod yn y teulu ers cenedlaethau lawer, gyda Carwyn yn cymryd rheolaeth lawn o'r daliad oddi wrth ei ewythr yn 2002.

Wrth ddisgrifio’r tir dywed: “Mae’r rhan fwyaf o’r tir yma yn eithaf serth. Nid oes llawer o bridd, tua 2 fodfedd o bridd a 2 filltir o graig. Felly mae'n rhaid i mi reoli hynny'n ofalus. Mae gennym lawer o goetir o amgylch y fferm ac rwyf hefyd yn edrych ar ôl oddeutu 30 erw o'n coetir ein hunain ar y fferm. Mae cymaint o amrywiaeth o rywogaethau adar a bywyd gwyllt o gwmpas ac rwy’n credu’n gryf bod hynny’n bodoli oherwydd sut mae’r tir hwn yn cael ei reoli.”

Yn blygwr gwrych penigamp, mae Carwyn wedi sefydlu dros filltir o wrychoedd wrth ochr y fferm ar bob ochr i'r trac ac wedi plannu dros 600 o blanhigion gwrychoedd newydd yn ddiweddar. “Ar y cyfan, rydw i'n edrych ar ôl tua 4 milltir o wrychoedd ar dir y fferm. Rwyf bob amser wedi bod yn ffan o wrychoedd a choed. I mi, rwy'n gwneud yr hyn rwy'n ei wneud o ran natur a gwaith cadwraeth am y cariad o'i wneud. Rwy'n dwlu ar wrychoedd a'r buddion a ddaw yn eu sgil i'r tir a bywyd gwyllt."

Y tad a'r ferch o Eryri sy'n tynnu sylw at bwysigrwydd archwilio carbon ar y fferm

Mae Dylasau Uchaf yn fferm denant yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol ac yn gartref i’r teulu Roberts.  Mae Glyn a’i ferch Beca’n cadw llygad barcud ar y tir a’r da byw yma yng Nghwm Eidda, sy’n cuddio rhwng uwch Conwy a Machno.  Mae’r fferm ddefaid a bîff tua 4 milltir o Fetws y Coed a 3 milltir o Ysbyty Ifan.

Mae llawer wedi newid i fyny yma yn ystod y pum mlynedd diwethaf, meddai Glyn Roberts, sy'n cymryd ei gyfrifoldeb o gynhyrchu bwyd a gofalu am y tir o ddifrif.  Gan weithio gyda Phrifysgol Bangor a Hybu Cig Cymru (HCC), cynhaliwyd archwiliad carbon ar y fferm, yn tynnu sylw at y pethau mae’r busnes yn eu gwneud yn dda a’r pethau sydd angen eu gwella er mwyn lleihau allyriadau carbon.

Gan ddefnyddio canlyniad yr archwiliad carbon, mae'r teulu'n gobeithio bod mewn gwell sefyllfa i dynnu sylw at feysydd o welliannau a gostwng eu hôl troed carbon trwy gynyddu effeithlonrwydd, gostwng cost porthiant a chynyddu cyfradd twf, llai o ddyddiau torri, lleihau baich afiechyd, lleihau'r defnydd o wrtaith trwy wybod anghenion y fferm a hefyd defnyddio llai o danwydd, i gyd yn bethau sy'n cael eu hystyried yn awr.

Mae cynhyrchu bwyd ac edrych ar ôl yr amgylchedd yn mynd law yn llaw meddai teulu ffermio o Ogledd Cymru

Mae teulu ffermio o Ogledd Cymru yn arwain y ffordd wrth edrych ar ôl yr amgylchedd a chynhyrchu bwyd, ar ôl ymgymryd â gwaith adfer helaeth o fawndir ar eu fferm yn ddiweddar ar y cyd ag Awdurdod Parc Cenedlaethol Eryri a Phrosiect Cynllun Rheoli Cynaliadwy (CRhC) Mawndiroedd Cymru i ddatblygu'r prosiect Cod Mawndir cyntaf yng Nghymru.

Mae'r teulu Roberts, sydd wedi ffermio yn Fferm Pennant, Llanymawddwy ers sawl cenhedlaeth, yn cadw gwartheg bîff a defaid, defaid mynydd yn bennaf a rhai croesfridiau. Maent hefyd yn cadw buches sugno fach a defaid croesfrid ar dir isel ac mae'r teulu wedi arallgyfeirio i lety gwyliau. Mae yna ymdeimlad cryf o gyfrifoldeb o ran edrych ar ôl yr amgylchedd a chreu cynefinoedd bioamrywiol, yn ogystal â chynhyrchu bwyd.

Wrth wireddu eu huchelgeisiau amgylcheddol, aeth aelodau Undeb Amaethwyr Cymru, Lisa a Sion Roberts, ati i wneud gwaith adfer i ail-broffilio a chau torlannau mawn a rhigolau ar draws safle Bwlch y Groes, a contractwyr mawndir profiadol fu’n gyfrifol am y gwaith ar ddiwedd 2020 a dechrau 2021.

Ffermwyr Ynys Môn yn codi pryderon ynglŷn â chytundeb fasnach Awstralia gyda'r AS lleol a Gweinidog Polisi Masnach y DU

Mae aelodau Undeb Amaethwyr Cymru o Ynys Môn wedi amlinellu eu pryderon a’u gwrthwynebiadau i’r cytundeb masnach rydd gydag Awstralia mewn cyfarfod gyda’u AS lleol Virginia Crosbie a Gweinidog Polisi Masnach y DU, Greg Hands.

Wrth siarad ar ôl y cyfarfod dywedodd Swyddog Gweithredol Sir UAC Ynys Môn, Alaw Jones: “Gwnaethom yn glir iawn yn ein cyfarfod â Virginia Crosbie a Greg Hands bod cytundebau masnach yn rhwymo Llywodraethau'r DU presennol a rhai’r dyfodol, ac felly bod angen amser ac ystyriaeth drylwyr ohonynt.

“Ni ddylid eu rhuthro o dan unrhyw amgylchiadau, ond dyna sy’n digwydd yma, ac ar ben hynny ni fydd Senedd y DU yn gallu archwilio na chael y gair diwethaf ar gytundeb yn y ffordd y mae cenhedloedd democrataidd eraill yn ei wneud.”

Dywedodd Ms Jones fod UAC felly wedi gofyn iddynt wneud popeth o fewn eu gallu i wrthwynebu cytundeb masnach o'r fath a sicrhau bod yna archwiliad manwl yn digwydd.

Ffermwyr Sir Gaernarfon a Sir Ddinbych yn codi pryderon ynglŷn â chytundeb fasnach Awstralia gydag AS lleol

Mae aelodau Undeb Amaethwyr Cymru o Sir Gaernarfon a Sir Ddinbych wedi amlinellu eu pryderon a’u gwrthwynebiadau i’r cytundeb masnach rydd gydag Awstralia mewn cyfarfod diweddar ag AS Aberconwy, Robin Millar.

Wrth siarad ar ôl y cyfarfod, a gynhaliwyd gan Lywydd UAC Glyn Roberts ar ei fferm, Dylasau Uchaf, ger Betws y Coed, dywedodd Dafydd Gwyndaf, Aelod o Bwyllgor Gweithredol UAC Sir Gaernarfon: “Gwnaethom yn glir iawn yn ein cyfarfod â Robin Millar AS bod cytundebau masnach yn rhwymo Llywodraethau'r DU presennol a rhai’r dyfodol, ac felly bod angen amser ac ystyriaeth drylwyr ohonynt.

“Ni ddylid eu rhuthro o dan unrhyw amgylchiadau, ond dyna sy’n digwydd yma, ac ar ben hynny ni fydd Senedd y DU yn gallu archwilio na chael y gair diwethaf ar gytundeb yn y ffordd y mae cenhedloedd democrataidd eraill yn ei wneud.”

Dywedodd Mr Gwyndaf fod UAC felly wedi gofyn iddo wneud popeth o fewn ei allu i wrthwynebu cytundeb masnach o'r fath a sicrhau bod yna archwiliad manwl yn digwydd.

“Mae’r problemau eithafol rydyn ni’n eu gweld yng Ngogledd Iwerddon oherwydd y protocol yn dangos beth sy’n digwydd pan nad yw gwleidyddion yn gwrando ar rybuddion clir ac yn rhuthro pethau drwodd er mwyn cwrdd ag amserlen hunanosodedig, ond dyna’n union beth sy’n digwydd o ran cytundeb Awstralia.

Teulu ffermio llaeth o Geredigion yn tynnu sylw at fuddion adnabod eich ffermwr

Mae adnabod eich ffermwr, gallu gofyn cwestiynau am eu cynnyrch a sut maent yn edrych ar ôl y tir o'r pwys mwyaf i un teulu ffermio llaeth o Geredigion. Y drydedd genhedlaeth i ffermio yn Pantfeillionen, Horeb, Llandysul, Ceredigion, yw Lyn a Lowri Thomas. Mae Lyn wedi bod yn ffermio ers pan oedd yn 16 mlwydd oed ac yn dathlu ychydig dros 32 mlynedd yn y diwydiant eleni. Mae'r teulu'n edrych ar ôl 170 erw ac yn rhentu 100 erw arall, gyda'r tir i lawr i borfa. Mae'r bryniau gwyrdd yn gartref i 70 o fuchod godro, ychydig o wartheg sugno a lloi sy'n cael eu gwerthu fel gwartheg stôr.

Mae ffermio, meddai'r cwpwl, wedi newid cryn dipyn yn ystod yr ychydig ddegawdau diwethaf ac mae'r diwydiant wedi symud gyda'r oes. Y ffordd ymlaen i'r teulu yw cynnal ethos ar raddfa fach y fferm deuluol a chysylltu ar lefel bersonol â'u cwsmeriaid sy'n prynu llaeth amrwd yn uniongyrchol o'r fferm.

Wrth ddisgrifio eu system ffermio, dywedodd Lyn: “Rydyn ni'n gwneud silwair ein hunain ac mae popeth yn cael ei wneud yn fewnol. Nid ydym yn defnyddio llawer o wrtaith, ychydig ie, ond ni allwn ddefnyddio gormod oherwydd natur y tir. Rydyn ni'n ffermio ar graig felly mae hynny'n golygu bod angen i ni fod yn ofalus, fel arall byddai ein porfa yn llosgi ar y llethrau sy'n wynebu'r de. 

“Nid oes llawer o uwchbridd yma felly mae’n rhaid i ni ddefnyddio rhywfaint o wrtaith i gadw’r borfa i dyfu, ond fel arfer ni ddefnyddir mwy na bag yr erw ar gyfer silwair gyda rhywfaint o slyri. Nid ydym yn mynd dros ben llestri gyda slyri. Mae slyri wedi'i gyfyngu i tua 1700-2000 galwyn yr erw.”