Mae teulu ffermio o Ynys Môn wedi codi pryderon am y sector cig eidion a ffermio da byw gyda’r Aelod Seneddol lleol Albert Owen, gan dynnu sylw bod angen gwneud mwy i amddiffyn ffermydd teuluol yn yr amseroedd ansicr hyn.

Mae Ioan Roberts a'i wraig Helen, yn ffermio yn Nhryfil Isaf, Llannerchymedd, fferm 150 erw sydd wedi bod yn y teulu ers yr 1870au ac sy'n gartref i fuches o 120 o Wartheg Duon Cymru.

Fe roddodd Ioan y gorau i’w swydd fel athro Ysgol Uwchradd 14 mlynedd yn ôl i ganolbwyntio ar y fferm a darganfod nad oedd unrhyw fridiau eraill yn ymdopi â’r hinsawdd leol gystal â Gwartheg Duon Cymreig. 

Ac er nad oes unrhyw gyfyngiadau ar ei frwdfrydedd dros y diwydiant, mae'n poeni am ddyfodol nid yn unig ei fusnes ei hun, ond dyfodol y sector cig coch.

Dywedodd: “Fe wnaethon ni roi cynnig ar fridiau eraill o wartheg yma ar y fferm ond y Gwartheg Duon sy’n gweithio orau i ni. Nhw yw brid brodorol Cymru ac yn darparu cig o ansawdd uchel - na allaf ond ei ddisgrifio fel y gorau.

“Yn anffodus nid yw pris cig eidion cystal ag y dylai fod ac rwy’n teimlo bod angen gwneud mwy i hyrwyddo’r cynnyrch rhyfeddol hwn fel cynnyrch premiwm. Yn fy meddwl i mae'n sicr yn haeddu lle gyda chig oen Cymreig PGI.

“Yn y cyfnodau ansicr hyn, rhaid i ni wneud yn well i hyrwyddo ein bwyd gwych o Gymru i ddefnyddwyr yma, ond mae angen i Lywodraeth y DU hefyd sicrhau bod gennym ni farchnad allforio ymhen ychydig wythnosau yn unig. Fel arall, beth yw'r pwynt parhau?

“Heb fod yn negyddol, mae’r sector yn wynebu rhai heriau go iawn, ac ni allwn eu goresgyn i gyd ar ben ein hunain. Fel ffermwyr rydym yn barod i wneud popeth sydd ei angen i redeg ein busnes yn effeithlon, i gynhyrchu bwyd sydd o'r safon uchaf. Ac os ydym am barhau i weld bridiau brodorol fel ein Gwartheg Duon ar y tir a mwynhau bwyd mor ogoneddus - mae angen gwneud mwy.”

Manteisiodd swyddogion yr undeb ar y cyfle hefyd i atgyfnerthu pryderon y diwydiant ynghylch Brexit heb gytundeb.

Mae’r cyhoeddiad y bydd ffermwyr yr Alban yn elwa o £160 miliwn fel taliad atodol gan Lywodraeth y DU, yn ogystal â hwb o £51.4m mewn cyllid cydgyfeirio, yn rhan o gêm wleidyddol meddai Undeb Amaethwyr Cymru.

Wrth ymateb dywedodd Llywydd FUW, Glyn Roberts: “Nid oes unrhyw amheuaeth bod rhaid cynnal cefnogaeth uniongyrchol, sy’n sail i gynhyrchu bwyd diogel o’r safon uchaf, er mwyn osgoi achosi niwed anadferadwy i Gymru ac wrth gwrs y DU gyfan.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) yn cynnal cyfarfodydd ledled Cymru i aelodau ac eraill sydd â diddordeb mewn trafod ymgynghoriad Ffermio Cynaliadwy a’n Tir Llywodraeth Cymru.

Mae'r ymgynghoriad, a lansiwyd gan Weinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig Lesley Griffiths ym mis Gorffennaf, yn amlinellu cynigion ar gyfer cefnogaeth fferm a gwledig yn y dyfodol sydd wedi'u hadolygu yng ngoleuni'r sylwadau a dderbyniwyd mewn ymateb i ymgynghoriad Brexit a'n Tir 2018.

Mae ffermwyr yn cael eu hatgoffa i ddilyn y Cod Llosgi Grug a Glaswellt er mwyn osgoi niwed i'r amgylchedd, dirwyon uchel a chosbau traws-gydymffurfio.

Dim ond rhwng 1 Hydref a 31 Mawrth y caniateir llosgi grug, glaswellt garw, rhedyn, eithin a llus ar yr ucheldir (tir yn yr Ardal dan anfantais ddifrifol yn yr Ardal Llai Ffafriol) ac 1 Tachwedd - 15 Mawrth ymhob man arall.

Mae'n bosibl llosgi o dan reolaeth ar adegau eraill ond dim ond o dan drwydded y gellir ei chael mewn amgylchiadau penodol iawn.

Dywedodd Is-lywydd FUW, Ian Rickman: “Mae’n bwysig iawn bod ffermwyr yn cofio, os nad ydyn nhw’n cydymffurfio â’r Rheoliadau Llosgi, eu bod yn torri’r gyfraith ac efallai y byddan nhw’n wynebu dirwy hyd at £1,000. Gallent hefyd gael eu cosbi o dan reolau traws-gydymffurfio.”

Wrth i fis Medi gychwyn gyda’r ‘Wythnos Caru Cig Oen’ poblogaidd, mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) yn annog Llywodraeth y DU i sicrhau nad yw’r diwydiant defaid ar golled yn y pen draw oherwydd methiannau trafodaethau gyda’r Undeb Ewropeaidd.

Dywedodd Llywydd FUW, Glyn Roberts: “Rydyn ni wedi dweud hyn lawer gwaith o’r blaen - mae ein cig oen o’r ansawdd gorau a bydd y rhai sydd wedi’i flasu, rwy’n siŵr, yn cytuno ei fod yn gynnyrch premiwm.

“Fodd bynnag, nid yw cynhyrchu cynnyrch premiwm o unrhyw ddefnydd os nad oes gennym farchnad i'w werthu iddo ac mae tariffau yn ei gwneud yn aneconomaidd i fynd ar drywydd cynhyrchu bwyd o'r fath.

Unwaith eto, mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) eisiau cydnabod unigolyn sydd wedi gwneud cyfraniad rhagorol i ddatblygiad y diwydiant llaeth ac sydd wedi dod yn rhan hanfodol o’r diwydiant yng Nghymru.

Er mwyn cydnabod y fath berson, mae’r Undeb yn chwilio am enwebiadau ar gyfer y wobr, Gwasanaeth Neilltuol i Ddiwydiant Llaeth Cymru UAC.