gan Glyn Roberts, Llywydd UAC
Bydd Aelodau am wybod fy mod wedi ysgrifennu’n ddiweddar at Lesley Griffiths AS, Y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd, i dynnu sylw at y ffaith y byddai’r cyfnod yn arwain at ddiwedd cyfnod y Rhaglen Datblygu Gwledig (RDP) fel arfer yn gweld cyhoeddi llu o ddadansoddiadau, ymgynghoriadau a dogfennau eraill yn edrych ar weithrediad, llwyddiannau neu fel arall, y rhaglen, yn ogystal â chyfarfodydd rheolaidd gyda rhanddeiliaid.
Byddai'r rhain yn cael eu defnyddio i lywio gwahanol elfennau o raglen yn y dyfodol a sut y dylid dyrannu cyllid rhwng gwahanol flaenoriaethau, gyda gwybodaeth o'r fath yn cael ei choladu mewn dogfen raglen sylweddol a fyddai wedyn yn cael ei chyflwyno i'r Comisiwn Ewropeaidd i'w chymeradwyo; er enghraifft, mae dogfen rhaglen Cynllun Datblygu Gwledig 2014-2020 a gymeradwywyd gan Y Comisiwn Ewropeaidd tua 1,500 o dudalennau o hyd.
O dan reoliadau'r Comisiwn Ewropeaidd, byddai'r modd y caiff rhaglen o'r fath ei gynnal a'i weithredu ei fonitro wedyn gan Bwyllgor Monitro Rhaglenni a swyddogion y Comisiwn Ewropeaidd. Hefyd, efallai y byddai Cynulliad Cymru/Senedd ac Archwilio Cymru yn penderfynu craffu ar y rhaglen os yn addas i wneud hynny.
Wrth i Gymru nesáu at ddiwedd y cyfnod y mae’n rhaid gwario arian y Cynllun Datblygu Gwledig 2014-2020, tynnon ni sylw’r Gweinidog at y ffaith ein bod yn pryderu bod Llywodraeth Cymru wedi symud ymlaen yn araf iawn o ran datblygu cynllun cynhwysfawr i gymryd lle’r Cynllun Datblygu Gwledig, ac ychydig iawn o ymgysylltu â rhanddeiliaid allweddol sydd wedi digwydd mewn perthynas â datblygu cynllun o’r fath yn ei le.
Nododd ymgynghoriad Ffermio Cynaliadwy a’n Tir: Cynigion i barhau a symleiddio Cymorth Amaethyddol ar gyfer Ffermwyr a’r Economi Wledig Llywodraeth Cymru ym mis Gorffennaf 2020 tua deg tudalen o gynigion yn ymwneud â Chynigion Datblygu Gwledig Domestig.
Yn eu hymateb i ganlyniad yr ymgynghoriad, dywedodd Gweinidogion Cymru eu bod yn bwriadu cadw cenhadaeth, amcanion, blaenoriaethau a mesurau’r UE, gyda rhai diwygiadau – yn fras yn unol ag ymateb UAC i’r cynigion gwreiddiol.
Dywedwyd hefyd y byddai Bwrdd Cynghori ar Ddatblygu Gwledig yn cael ei sefydlu “i gynghori ar gynnwys a chyflawniad y rhaglen datblygu gwledig domestig ar sail anstatudol. Bydd dogfennaeth rhaglen newydd yn cael ei datblygu drwy ddull cydweithredol a bydd barn y bwrdd yn cael ei hystyried ym mhrosesau o wneud penderfyniadau.
Bydd rôl yr Awdurdod Rheoli yn cael ei chadw i oruchwylio a chefnogi’r bwrdd monitro datblygu gwledig, rhoi cyngor i Weinidogion Cymru a goruchwylio’r gwaith o gyflawni’r rhaglen.”
Er bod UAC yn croesawu dull pragmatig ac esblygiadol o’r fath yn gyffredinol, rydym yn pryderu ynghylch y diffyg cynnydd dros y 26 mis ers cyhoeddi’r datganiad hwnnw, er gwaethaf y ffaith mai ychydig fisoedd yn unig sydd gan y Cynllun Datblygu Gwledig presennol ar ôl, a hyd y gwyddom ni, nid oes yna Fwrdd Ymgynghorol Datblygu Gwledig wedi'i sefydlu eto.
Fel y cyfryw, er bod UAC yn gwerthfawrogi bod rhai cyhoeddiadau sy’n ymwneud yn uniongyrchol â datblygu gwledig, mae cryn bryder bod agwedd tameidiog wedi datblygu gyda chynlluniau a mentrau’n cael eu cyhoeddi yn dilyn datblygiad mewnol gan Lywodraeth Cymru, gydag ychydig iawn o fewnbwn gan rhanddeiliaid allanol ac arbenigwyr, ac nid rhaglen gynhwysfawr gyffredinol yn seiliedig ar dystiolaeth.
Fel y nodwyd uchod, ac a amlygwyd yn ein hymateb i ymgynghoriad 2020, mae’r diffyg prosesau craffu ymddangosiadol (o gymharu â Chynllun Datblygu Gwledig yr UE) o ran llunio Cynllun Datblygu Gwledig domestig a chynlluniau cysylltiedig â monitro eu cynnydd yn bryder. Rydym yn pryderu bod dylunio, asesu a phroses weinyddol fwy hamddenol bellach ar waith, yn debyg i’r prosesau sy’n gysylltiedig â chynlluniau Cronfeydd Ffyniant Gyffredin a Ffyniant Bro Llywodraeth y DU, sydd, yn gwbl briodol, wedi denu beirniadaeth, gan gynnwys gennym ni a Llywodraeth Cymru.
At hynny, yn ein llythyr, pwysleisiwyd gennym fod UAC yn pryderu bod diffyg Cynllun Datblygu Gwledig domestig cynhwysfawr yn gosod Cymru mewn perygl o gael ei gwrthod gan Lywodraeth y DU, ar y sail na ddylent ddisodli cyllid Cronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig (EAFRD) heb weld cynllun clir a thystiolaeth ar gyfer sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu gwario cyllid o’r fath a sut y bydd o fudd i Gymru.
Fel y cyfryw, credwn y dylai Llywodraeth Cymru gyflymu ei datblygiad o Gynllun Datblygu Gwledig domestig a fydd, unwaith y bydd ar waith, yn cael ei fonitro’n briodol a’i graffu gan bwyllgor penodedig, tra hefyd yn sicrhau bod rhanddeiliaid yn cael y wybodaeth ddiweddaraf am ddatblygiadau ac yr ymgynghorir â hwy a’u cynnwys yn llawn yn y broses ddylunio ar gyfer rhaglen newydd.
Maes sy’n peri pryder uniongyrchol o ran cynlluniau penodol sy’n gweithredu o dan Gynllun Datblygu Gwledig presennol yr UE yw cynlluniau’r dyfodol ar gyfer y cynlluniau Glastir hynny sydd wedi’u hadnewyddu’n flynyddol yn y blynyddoedd diwethaf, yn benodol y cynlluniau Glastir Uwch, Elfen Glastir Tir Comin a Glastir Organig.
Fel y gŵyr y Gweinidog, pan gyflwynwyd, roedd rhan allweddol o gyfres Glastir o gynlluniau yn cael eu hanelu at ddisodli’r cynllun Ardaloedd Llai Ffafriol, cynllun sy’n parhau i ariannu ein cystadleuwyr (er eu bod yn gynlluniau Ardal o Gyfyngiadau Naturiol o dan y derminoleg newydd) ledled yr UE yn ogystal ag yn yr Alban a Gogledd Iwerddon.
Fel y cyfryw, mae’r ffaith bod nifer ffermwyr Cymru sy’n derbyn taliadau Glastir Uwch a’r Elfen Tir Comin bellach tua 24% o’r nifer a dderbyniodd daliadau ALFf yn peri pryder ers tro – yn enwedig o ystyried bod 92% o’r rhain yn rhai haen uwch o fewn cynlluniau a gynlluniwyd i gymryd lle Tir Gofal, tra nad oes unrhyw haen is yn lle Tir Mynydd ar waith.
Serch hynny, i’r rhai sydd â chontractau o’r fath, y mae llawer ohonynt wedi bod yn cymryd rhan mewn cynlluniau o’r fath ers dros ugain mlynedd, ac wrth wneud hynny wedi cytuno i fforffedu cynhyrchiant hirdymor eu ffermydd er mwyn cynhyrchu buddion amgylcheddol canfyddedig, mae’r arian a dderbynnir yn flynyddol drwy Glastir wedi bod yn rhan hanfodol o incwm eu fferm ers amser maith.
Mae’n bryder sylweddol felly o ran cynaliadwyedd ariannol y ffermydd hynny nad oes unrhyw gyhoeddiad wedi’i wneud o ran ymestyn neu ddisodli’r cynlluniau hyn yn 2024. Mae hyn yn arbennig o bryderus o ystyried y buddsoddiad sydd ei angen a’r rhwystrau o adfer niferoedd stoc, ffrwythlondeb pridd a nodweddion fferm eraill a fydd yn y rhan fwyaf o achosion wedi cael eu herydu trwy gymryd rhan mewn cynlluniau o'r fath.
Credwn felly y dylai Llywodraeth Cymru roi’r sicrwydd sydd eu hangen ar ffermwyr o’r fath ar adeg sy’n hynod anwadal i’r diwydiant, a chyhoeddi estyniadau pellach i’r cynlluniau hynny neu gynlluniau newydd yn eu lle.
Edrychwn ymlaen at ein cyfarfod gyda'r Gweinidog yn y dyfodol agos lle gobeithiwn drafod y pryderon hyn ymhellach.
Wedi dwy flynedd anodd iawn i’n cymdeithasau, mae’n dda gweld bwrlwm eu gweithgareddau yn dychwelyd unwaith eto.
Cafodd aelodau rhanbarth Cymru o Gymdeithas Defaid Jacob y cyfle i ddod 'nôl at ei gilydd yn ddiweddar a dathlu llwyddiannau mewn cyflwyniad gwobrwyo.
Cafodd un teulu o Lanfynydd, ac aelodau ffyddlon o’r Undeb yng Nghaerfyrddin tipyn o lwyddiant wrth i ddwy genhedlaeth o’r teulu gipio gwobrau.
gan Angharad Evans, Golygydd y Gymraeg
Rhyw ffordd neu’i gilydd, mae Cornel Clecs wedi glanio ar dudalennau Y Tir bob mis ers Hydref 2015. Mae’n dipyn o sialens ambell i fis, ond ddim cymaint o sialens a’r mis yma, y mis cyntaf i mi ysgrifennu’r golofn o’n swyddfa fach newydd, adref. Mae’n ffordd o fyw ni gyd wedi newid dros nos, gweithio o adre, a Ladi Fach Tŷ Ni bellach yn derbyn ei haddysg drwy gyfrwng y we, adref. Ond rydym yn gwneud y gorau o’r sefyllfa hyll sydd ohoni ac yn cyfri ein bendithion am gael bod yn iach ac yn ddiogel adref ac yn diolch i’r rhai hynny sy’n allweddol i gadw olwynion ein gwlad i fynd.
Ynghanol argyfwng y coronofirws presennol, rwy’n cyfaddef, ar adegau, fy mod yn edrych ar fwyd a’i baratoi mewn ffordd wahanol. Gyda phawb yn gaeth i’r cyfyngiadau symud, nid yw’n bosib picio i’r siop fel mae’r awydd yn codi. Mae ymweliad o’r fath yn gorfod cael ei gynllunio yn ofalus, dyddiau o flaen llaw, ac yn aml, yn gorfod cyd-fynd gyda mynd i’r fet, i’r syrjeri i moen presgripsiwn neu neges hanfodol arall.
Ar ddechrau’r argyfwng presennol, a phan oedd rhai nwyddau yn brin, roeddwn yn meddwl dwywaith cyn meddwl coginio ambell bryd, gan boeni mewn ffordd, a fyddai digon o hwn a’r llall gyda fi tan y ‘siopa’ nesaf. Rwy’n perthyn i genhedlaeth sydd erioed wedi gorfod meddwl fel hyn o’r blaen, wedi cael ein sbwylio yn ôl rhai efallai. Ond meddyliwch gorfod meddwl fel hyn am fwyd am gyfnod mwy na rhai misoedd. Dyna fel oedd pethau adeg y rhyfeloedd.
Yn ffodus iawn, daeth teulu ochr fy nhad at ei gilydd am gwpwl o oriau dros y Nadolig, ni feddyliodd neb bryd hynny, ni fyddai’n bosib dod at ein gilydd am beth amser wedyn. Roedd mis yma fod yn fis pwysig o ran dathliadau VE, y Fuddugoliaeth yn Ewrop, a gyda sôn am hyn ers sbel, roedd Ladi Fach Tŷ Ni wedi cymryd diddordeb yn hanes y rhyfel, ac yn fwy pwysig hanes ei hen dad-cu yn gwasanaethu yn y rhyfel. Cafodd gyfle i weld rhai pethau’n eiddo i’n nhad-cu adeg y rhyfel.
Wrth edrych ar yr holl bethau, tynnwyd fy sylw at y llyfr bach dogni bwyd. Meddyliwch gorfod byw gyda’ch siâr chi o fwyd am gyfnod penodol o amser. Gyda nwyddau megis siwgr, cig, olew coginio, a bwyd mewn tin yn cael eu dogni i sicrhau bod digon ar gyfer pawb.
Meddyliwch am heddiw, sefyllfa i’r gwrthwyneb yn hollol. Dim llyfr dogni bwyd gan fod digon o laeth, a digon o gig ar gael. Ond mae gweld ffermwyr llaeth yn arllwys llaeth ffres i lawr y draen, gan fod dim galw amdano yn dorcalonnus. Mae pawb yn gorfod bwyta adref yn hytrach na mynd allan i fwyta, ac yn golygu bod neb digon mentrus i goginio’r darnau gwell o gig fel y stêcs ayyb, a hynny’n arwain at ostyngiad yn y galw.
Rydym mor ffodus yma yng Nghymru o’n ffermwyr, sy’n gweithio bob awr posib i edrych ar ôl eu hanifeiliaid i sicrhau bod bwyd gwych o safon ardderchog ar gael ar y plât. Mae’n amser i ni gyd gyfrif ein bendithion a diolch i’r rhai hynny sy’n sicrhau bod digon o fwyd ar gael i ni.
Beth am gofio am aberth fy nhad-cu a’i gyd-filwyr ar ddiwrnod VE eleni wrth gefnogi’n arwyr modern, ein ffermwyr. Cofiwch am y stecen gorau o bîff neu’r golwyth o gig oen sy’n tynnu’r dŵr o’ch dannedd, a chodwch wydriad o laeth i’n ffermwyr oll - Iechyd da bawb!
Gyda mwy o bobl adref a gyda mwy o amser i fod yn y gegin, mae'n gyfle perffaith i geisio gwneud pethau newydd. Beth am geisio gwneud eich iogwrt eich hunain? Bydd plant wrth eu boddau yn helpu ac yn gweld y broses, a byddwch yn cefnogi ein ffermwyr llaeth ar yr un adeg!
Bydd angen:
1 litr o laeth llawn braster
3 llwy fwrdd o iogwrt byw (Iogwrt naturiol Llaeth y Llan yn gweithio'n berffaith)
Bydd angen y cyfarpar canlynol:
Thermomedr, Sosban, llwy bren, Fflasg
Dull
- I ddechrau rhowch y llaeth mewn sosban, a chynhesu'r llaeth i 85 gradd selsiws.
- Unwaith bydd y llaeth wedi cyrraedd 85 gradd, tynnwch ef oddi ar y gwres a'i adael i oeri, nes y bydd wedi cyrraedd 45 gradd (tua 5-10 munud)
- Unwaith bydd y llaeth yn 45 gradd, cymysgwch yr iogwrt byw i mewn gyda'r llaeth.
- Rhowch y gymysgedd mewn fflasg sy'n selio'n dda a gadwch iddo fod am 8 awr.
- Ar ôl 8 awr, rhowch y gymysgedd mewn jariau neu botiau wedi eu diheintio a'u gosod yn yr oergell. Bydd yr iogwrt yn iawn i'w fwyta am ychydig ddiwrnodau. Cofiwch arogli a chadw golwg ar yr iogwrt cyn ei fwyta, gan fod bacteria byw yn cael ei ddefnyddio, mae'n bwysig bod yn ofalus. Fel unrhyw fwyd, os oes arogl drwg arno, peidiwch â'i fwyta!
- Gellir defnyddio'r iogwrt ar gyfer brecwast iachus gyda ffrwythau, mewn pwdinau blasus, neu wrth goginio cyri neu gawl.