Mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) wedi ymateb i gyhoeddiad Llywodraeth Cymru heddiw (29 Ionawr 2025) i gyflwyno Parth Atal Ffliw Adar (AIPZ) i Gymru gyfan.

Wrth ymateb i’r penderfyniad, dywedodd Elin Jenkins, Swyddog Polisi Undeb Amaethwyr Cymru: “Er ei bod yn bwysig nodi nad oes unrhyw achosion o’r ffliw adar wedi’u cadarnhau mewn dofednod nac adar sy’n cael eu cadw yng Nghymru hyd yn hyn y tymor hwn, efallai bod y cyhoeddiad hwn yn anochel o ystyried yr achosion diweddar cyfagos i Gymru, a’r sefyllfa ehangach ar draws y wlad.

"Gall Ffliw Adar roi straen ariannol ac emosiynol sylweddol ar ein ffermwyr, ac mae’n hanfodol bod ceidwaid dofednod yn ymarfer bioddiogelwch a gwyliadwriaeth dda i’w amddiffyn rhag y clefyd hwn.”

Datganiad ysgrifennedig gan Lywodraeth Cymru (29/01/2025):

Ni chadarnhawyd unrhyw achosion o ffliw adar pathogenig iawn (HPAI) mewn dofednod neu adar eraill a gedwir yng Nghymru hyd yn hyn y tymor hwn. Fodd bynnag, mae nifer yr achosion mewn heidiau dofednod yn parhau i gynyddu ledled Prydain Fawr ac mae risg uwch o drosglwyddo o adar gwyllt i adar a gedwir. 

Ar sail cyngor gan Brif Swyddog Milfeddygol Cymru, rwyf wedi penderfynu cyflwyno Parth Atal Ffliw Adar Cymru gyfan (AIPZ) o dan Erthygl 6 o Orchymyn Ffliw Adar a Ffliw sy’n Deillio o Adar mewn Mamaliaid (Cymru) (Rhif 2) 2006. Mae'r mesur rhagofalus hwn yn cyd-fynd â'r Parthau Atal Ffliw Adar cenedlaethol a gyflwynwyd yn Lloegr a'r Alban ar 25 Ionawr 2025.

Bydd yr AIPZ hwn yn gymwys o 00:01 ddydd Iau 30 Ionawr a bydd yn parhau ar waith nes bod gostyngiad mewn lefelau risg yn nodi nad oes ei angen mwyach. Bydd y gofynion o fewn yr AIPZ a mesurau eraill i leihau'r risg o drosglwyddo ffliw adar yn cael eu hadolygu'n barhaus.

Bydd yr AIPZ yn golygu y bydd gofyn i bawb sy'n cadw dofednod ac adar caeth eraill, ni waeth beth yw maint yr haid neu sut mae'r adar yn cael eu cadw, gymryd camau priodol ac ymarferol nawr, gan gynnwys:

• Sicrhau nad yw'r ardaloedd lle mae'r adar yn cael eu cadw yn ddeniadol i adar gwyllt, er enghraifft, drwy osod netin dros byllau dŵr a'r ardaloedd cyfagos, a thrwy gael gwared ar ffynonellau bwyd a allai ddenu adar gwyllt;

• Bwydo a dyfrio'ch heidiau mewn ardaloedd caeedig rhag denu adar gwyllt;

• Sicrhau bod cyn lleied o fynd a dod â phosibl o fannau caeedig lle cedwir adar;

• Glanhau a diheintio esgidiau, defnyddio dipiau traed cyn mynd i mewn i ardaloedd caeedig dofednod, a chadw ardaloedd lle mae adar yn byw yn lân ac yn daclus;

• Os yw'r haint wedi cyrraedd eisoes, ei leihau drwy lanhau a diheintio ardaloedd concrit, a thrwy godi ffensys o amgylch ardaloedd gwlyb neu gorsiog;

• Cadw hwyaid a gwyddau domestig ar wahân i ddofednod eraill;

• Ni ddylid symud adar hela gwyllt sy'n cael eu dal yn ystod y tymor agored am o leiaf 21 diwrnod, yn ddarostyngedig i amodau yn y datganiad.

• Sicrhau bod cofnodion yn cael eu cadw yn unol â'r amodau yn y datganiad. Cwblhau'r rhestr wirio hunanasesu bioddiogelwch gorfodol o fewn 7 diwrnod. Er mwyn helpu i gadw adar yn rhydd rhag clefydau, rydym wedi creu dwy restr wirio hunanasesu bioddiogelwch ar gyfer ceidwaid dofednod masnachol a cheidwaid heidiau bach o ddofednod.

Os yw pobl yn cadw mwy na 500 o adar, bydd gofyn iddyn nhw gymryd camau bioddiogelwch ychwanegol hefyd, gan gynnwys cyfyngu ar fynediad i bobl nad yw’n hanfodol eu bod yn dod i gysylltiad â’r adar, newid dillad neu esgidiau cyn mynd i fannau caeedig lle cedwir adar, a glanhau a diheintio cerbydau.

Rwy'n ystyried bod mesurau bioddiogelwch gwell gorfodol yr AIPZ yn gymesur â'r lefel risg a berir gan ffliw adar yma yng Nghymru ar hyn o bryd. 

Mae gan bob un ohonom gyfrifoldeb i ddiogelu iechyd a lles ein haid genedlaethol yng Nghymru ac atal clefydau rhag cael eu cyflwyno a'u lledaenu. Bydd angen i bawb sy'n cadw dofednod ac adar caeth eraill gydymffurfio â gofynion y Parth Atal Ffliw Adar. Rhaid i geidwad hefyd barhau i gadw llygad am arwyddion o'r clefyd. Mae Ffliw Adar yn glefyd hysbysadwy, a dylai pobl roi gwybod i’r Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion (APHA) drwy ffonio 0300 303 8268 ar unwaith os oes ganddynt unrhyw amheuon.

Bydd gwybodaeth am ofynion y Parth Atal Ffliw Adar, canllawiau a'r datblygiadau diweddaraf ar wefan Llywodraeth Cymru.

Ar ddechrau blwyddyn arall, bydd Undeb Amaethwyr Cymru unwaith eto yn cynnal digwyddiadau brecwast niferus ledled Cymru ym mis Ionawr i ddod â phobl ynghyd, a chodi arian tuag at achosion da.

Brecwast yw un o brydau pwysicaf y dydd ac mae’n gyfle gwych i bobl o bob oed a chefndir ddod at ei gilydd a mwynhau plât o gynnyrch safonol wrth rannu eu meddyliau cyn dechrau diwrnod prysur.

Mae’r brecwastau’n rhan o wythnos Brecwast Ffermdy blynyddol Undeb Amaethwyr Cymru - sydd bellach yn ddigwyddiad nodedig yng nghalendr amaethyddol Cymru - gyda 24 o ddigwyddiadau brecwast yn cael eu cynnal ledled Cymru fis Ionawr.

Bydd yr wythnos hefyd yn nodi dwy garreg filltir i Undeb Amaethwyr Cymru, gan ddathlu saith deg mlynedd ers ei sefydlu yn 1955, a phymtheg mlynedd ers i’r digwyddiadau brecwast sirol gael eu treialu am y tro cyntaf yn Sir Gaernarfon yn 2010.

Caiff y brecwastau eu cynnal mewn ffermdai, neuaddau pentref, caffis a marchnadoedd da byw ar hyd yr wythnos, yn ogystal â digwyddiad ym Mae Caerdydd, gan ddod â gwleidyddion a llunwyr polisi ynghyd. Bydd y digwyddiad, a noddir gan Arweinydd Democratiaid Rhyddfrydol Cymru, Jane Dodds AS, hefyd yn cynnwys araith gan y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca Davies AS.

Bydd yr elw o’r brecwastau yn mynd i gefnogi Ambiwlans Awyr Cymru ac elusennau lleol eraill. Llynedd, cododd wythnos frecwast Undeb Amaethwyr Cymru dros £17,500 tuag at Ambiwlans Awyr Cymru.

Wrth wneud sylw cyn wythnos frecwast dywedodd Ian Rickman, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru:

“O Langefni i Lanarthne, mae’r wythnos brecwast ffermdy yn un o uchafbwyntiau’r flwyddyn, gan roi cyfle i ffermwyr ddechrau'r dydd mewn ffordd gadarnhaol yng nghwmni teulu, ffrindiau a chymdogion, a chodi arian at ein hachosion elusennol.

"Bydd wythnos frecwast eleni hyd yn oed yn fwy arbennig, gyda Undeb Amaethwyr Cymru yn dathlu 70 mlynedd ers ei sefydlu yn 1955. Mae llawer wedi newid dros y saith deg mlynedd diwethaf, yn amaethyddol, yn gymdeithasol ac yn wleidyddol, ond mae ymrwymiad Undeb Amaethwyr Cymru at ein ffermydd teuluol a’n cymunedau gwledig yn parhau’n gadarn.

"Mae pob un ohonom yn edrych ymlaen at ganran dda arall eto. Mae’n deg dweud bod dechrau iach nid yn unig yn dda i galon iach ond hefyd i feddwl iach.”

Ychwanegodd Guto Bebb, Prif Weithredwr Grŵp Undeb Amaethwyr Cymru:

“Gyda dyddiau byr, tywydd llwm a digon i’w wneud ar fuarth y fferm, yn aml gall Ionawr fod yn gyfnod digon heriol i’n ffermwyr. Mae’r wythnos frecwast felly’n cynnig cyfle i bobl ddod at ein gilydd dros bryd o fwyd cynnes, maethlon a chael sgwrs.

"Ar gyfnod anodd i’r sector, rydym yn edrych ymlaen yn arbennig at y digwyddiad yng Nghaerdydd eto eleni – gan sicrhau bod gwleidyddion a llunwyr polisi yn clywed anghenion a gofynion y sector amaethyddol yng Nghymru.”

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) wedi ymateb yn dilyn adroddiadau o achos o glwy’r traed a’r genau (FMD) yn yr Almaen.

Cafodd y clefyd ei ddarganfod mewn byfflo dŵr ar fferm yn Märkisch-Oderland, Brandenburg yn nwyrain y wlad ar 10 Ionawr. Dyma’r achos cyntaf o glwy’r traed a’r genau yn yr Almaen ers bron i 40 mlynedd.

Mewn ymateb i’r achos, mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei bod yn gwahardd mewnforio gwartheg, moch a defaid o’r Almaen wrth iddi gynyddu mesurau i atal clwy’r traed a’r genau rhag lledaenu.

Wrth gyfeirio tuag at y sefyllfa, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman:

“Bydd newyddion ynghylch yr achos yma o glwy’r traed a’r genau yn yr Almaen yn destun pryder i ffermwyr da byw ledled Ewrop.

"Mae’n anochel y bydd y newyddion yn ailgynnau atgofion o’r effaith bellgyrhaeddol a gafodd y clefyd ar y sector amaeth a chefn gwlad yn ei gyfanrwydd dros ddau ddegawd yn ôl yn 2001, ac yn ein hatgoffa o bwysigrwydd gwiriadau trylwyr ar ein ffiniau er mwyn sicrhau nad yw’r clefyd yn cael ei fewnforio i'r DU.

"Rydym yn croesawu’r camau cychwynnol a gymerwyd gan awdurdodau’r Almaen, ynghyd â phenderfyniad Llywodraeth y DU i wahardd mewnforio gwartheg, moch a defaid o’r Almaen. Byddwn yn cadw llygad barcud wrth i’r sefyllfa ddatblygu, ac yn annog ein ffermwyr i barhau’n wyliadwrus.”

Mae Clwy'r Traed a’r Genau yn glefyd hysbysadwy yn gyfreithiol ac mae’n rhaid rhoi gwybod amdano. Os ydych yn amau ​​bod eich anifeiliaid yn dioddef o glefyd hysbysadwy, rhaid i chi roi gwybod amdano ar unwaith drwy ffonio Llinell Gymorth y Llywodraeth. Mae methu â gwneud hynny yn drosedd.

Y rhif i roi gwybod am achos amheus yw:

03000 200 301 yn Lloegr

0300 303 268 yng Nghymru

“How long would it last?” Those were the questions of December and January. Not even the most ‘disloyal’ of farmers would have ventured to give to the Union more than three months at the outside. Well now, despite the critics, despite the harsh words, and looking back, the Union, despite everything, has thrived and gone from strength to strength.”

Brawddeg agoriadol rhifyn cyntaf erioed Y Tir, a gyhoeddwyd ar Ionawr 1af 1957 - gan gyfeirio at sefydlu Undeb Amaethwyr Cymru yn yng nghyfnos 1955.

Er gwaethaf y newidiadau dramatig ym myd amaeth, cymdeithas a llywodraethu dros y saith degawd diwethaf, mae cefnogaeth Undeb Amaethwyr Cymru i ffermwyr Cymru wedi parhau’n gyson. Yn wir, er gwaethaf y newidiadau a’r heriau parhaus wynebai’r sector, mae’n destun balchder i mi fod gwerthoedd craidd yr Undeb o ddiogelu ein ffermydd teuluol Cymreig yn parhau i fod mor ganolog i’n gwaith heddiw ag yr oedd saithdeg mlynedd yn ôl.

Wrth i ni felly nodi’r garreg filltir bwysig hon yn hanes Undeb Amaethwyr Cymru, edrychaf ymlaen at ymgysylltu ag aelodau a’r sector mewn dathliadau a digwyddiadau ledled Cymru drwy gydol 2025. Bydd hyn yn rhoi cyfle nid yn unig i edrych yn ôl ar stori a llwyddiannau’r Undeb, ond hefyd yn gyfle i ystyried yr heriau a’r cyfleoedd ehangach sy’n wynebu ffermio yng Nghymru’r unfed ganrif ar hugain.

O ystyried yr ansicrwydd a brofwyd yn y sector yn 2024, rwy’n mawr obeithio y bydd 2025 yn rhoi mwy o sefydlogrwydd i ffermwyr na’r 12 mis blaenorol. I’r perwyl hwn, rydym yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gynnal terfyn uchaf y Cynllun Taliad Sylfaenol ar £238m fel rhan o’u cyllideb ddrafft ar gyfer 2025-2026. Mae cynnal cyllideb BPS – sy’n parhau i fod mor hanfodol i gynifer o ffermwyr – i’w groesawu, ond mae’n siomedig nad yw’r ffigwr hwn wedi gweld unrhyw godiad eto eleni i ganiatáu ar gyfer chwyddiant, sydd wedi bod yn erydu gwerth ein taliadau BPS, mewn termau real ers dros ddegawd. Ceir cwestiynau hefyd ynghylch sut mae’r cyllid ar gyfer amaethyddiaeth yng Nghymru yn cymharu â’r buddsoddiad blaenorol o raglenni cymorth Ewropeaidd, yn ogystal â sut y bydd cyllid amaethyddol yn cael ei neilltuo fel rhan o strwythur adrannol diwygiedig Llywodraeth Cymru sydd bellach yn gweld Newid Hinsawdd a Materion Gwledig gyda’i gilydd.

Wrth drafod cyllid ffermio, mae’n anochel un o bwyntiau llosg 2025 fydd datganiad Llywodraeth Cymru'r haf hwn ar fodelu taliadau ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy. Mae Undeb Amaethwyr Cymru eisoes wedi croesawu’r cyfle i gyfrannu i’r gwaith wrth adolygu’r SFS o’r cynigion cychwynnol trychinebus - gan helpu i ddisodli’r gofyniad 10% o goed, tra'n cydnabod pwysigrwydd tir comin a SoDdGA. Fodd bynnag, fel yr ydym wedi’i wneud yn glir o’ch cychwyn, mae’n gwbl hanfodol bod y cynllun yn cael ei ariannu’n ddigonol.

Tu hwnt i gyllid, rydym hefyd yn aros yn eiddgar am ddatblygiadau gan Lywodraeth Cymru ar yr adolygiad NVZs, a gwaith Cynllun Cyflawni’r Rhaglen Dileu TB. Mae’r NVZs a bTB yn cynnig heriau enfawr i gynaliadwyedd ffermydd Cymru, a bydd cydweithio â’r sector yn allweddol i fynd i’r afael â’r problemau amrywiol sy’n deillio o’r ddau fater.

Gan droi at San Steffan, o safbwynt amaethyddol mae llawer o’r trafodaethau diweddar wedi canolbwyntio ar y newidiadau i’r dreth etifeddiant a’r APR yn dilyn Cyllideb mis Hydref. Gyda’r rhwystredigaeth a’r dicter o fewn y sector ynglŷn â’r newidiadau yn parhau i ferwi drosodd, byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i adolygu’r polisi hwn, a’r niwed y gallai ei achosi i ffermydd teuluol a’r sector ffermio yn ei gyfanrwydd.

Ar y ffrynt cartref yma yng Ngurnos, mae Sean a minnau hefyd yn edrych ymlaen at flwyddyn arall yn ffermio mewn partneriaeth, ac rwy’n siŵr y bydd ganddo ddigon o syniadau ffres i symud y busnes yn ei flaen yn dilyn ei daith ddiweddar i Seland Newydd.

Yn ôl yr arfer bydd y tywydd yn chwarae rhan hollbwysig yn ein blwyddyn ffermio a gadewch i ni obeithio y bydd hi’n well na’r llynedd! Mae prisiau’n parhau i fod yn uchel ar gyfer ein cig eidion a chig oen wrth i ni ddechrau 2025 a hir y parhaed hynny! Mae'r defaid yn edrych yn dda wrth i ni ddechrau'r flwyddyn, ond gadewch i ni weld sut mae wyna'n mynd. Mae’n ymddangos yn gymharol dawel yma nawr bod holl loi Wagyu wedi symud ymlaen i’w cartrefi newydd, ac nid oes penderfyniad wedi’i wneud eto ynglŷn â faint y byddwn yn ceisio eu magu eto eleni, ond mwy o newyddion am hynny yn y misoedd nesaf.

Mae llawer wedi newid ers 1955, ond yn y pen draw mae rôl hollbwysig ffermwyr Cymru wrth gynhyrchu bwyd o safon uchel, a chynnal yr amgylchedd yn parhau i fod cyn bwysiced ag erioed o’r blaen. Gyfochr ag aelodau, swyddogion a staff Undeb Amaethwyr Cymru, edrychaf ymlaen at flwyddyn brysur arall, gan barhau i sicrhau bod anghenion a buddiannau ffermydd teuluol Cymru yn cael eu clywed yn glir.

Joyce Owens, ffarmwraig adnabyddus o Lannon, yw enillydd Gwobr Undeb Amaethwyr Cymru Cymdeithas Amaethyddiaeth a Helwyr y Siroedd Unedig 2024, sy’n cydnabod person sydd wedi gwneud Cyfraniad Eithriadol i Amaethyddiaeth yn Sir Gaerfyrddin yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Gadawodd Joyce yr ysgol yn 16 oed, i weithio yn y sector amaethyddol. Dechreuodd ei gyrfa fel derbynnydd i Dalgetty, gan fynd ymlaen i weithio i'r Bwrdd Marchnata Llaeth am ddau ddegawd. Ers hynny mae hi wedi gweithio i Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin fel Cynorthwyydd Gweinyddol ers 23 mlynedd.

Dechreuodd ffermio mewn partneriaeth â’i gŵr Gerallt yn Fferm Lletty, Llannon, ger Llanelli yn 1990 – gan ganolbwyntio ar ddefaid a moch. Dechreuwyd gyda dwy hwch yn rodd gan ei thad-yng-nghyfraith, cyn mynd ymlaen i ddatblygu eu cenfaint o foch Cymreig a Landrace. Dechreuodd eu busnes porc drwy gyflenwi lladd-dy Pwllbach yn Llanelli, cyn mynd ymlaen i gyflenwi cigydd Rob Rattray yn Aberystwyth, ac yn ddiweddarach Siop Fferm Cwmcerrig ger Gorslas, Sir Gaerfyrddin.

Dros y tri degawd diwethaf mae Joyce a Gerallt wedi rhagori wrth ddangos eu moch mewn sioeau amaethyddol lleol a chenedlaethol - hyd at 20 sioe'r flwyddyn.  Ym 1995, mi enillon nhw Brif Bencampwriaeth y moch yn Sioe Amaethyddol Frenhinol Cymru - gan ailadrodd y llwyddiant yn 2016. Maent hefyd wedi cystadlu yn y Ffair Aeaf ers cychwyn y digwyddiad yn 1990 - gan ennill ystod eang o anrhydeddau gan gynnwys Pencampwriaeth y Parau, y Bencampwriaeth Unigol a Phencampwr Carcas y Sioe.

Derbyniodd Joyce yr anrhydedd o feirniadu adran y Moch Cymreig yn Sioe Fawr Swydd Efrog yn 2014 ac yn Sioe Frenhinol Caerfaddon a'r Gorllewin yn 2017, yn ogystal â beirniadu amrywiaeth o gystadlaethau moch mewn Ralïau CFfI ledled Cymru.

Yn 2019, cafodd cyfraniad Joyce i’r sector moch ei gydnabod gyda gwobr Cymdeithasau Amaethyddol Brenhinol (ARAgS), yn ogystal â chael ei phenodi’n Gyfarwyddwr Anrhydeddus Cynorthwyol adran y Moch a Geifr yn Sioe Amaethyddol Frenhinol Cymru. Ers hynny mae hi hefyd wedi cymryd y rôl yn y Ffair Aeaf ac yn Brif Stiward yn yr Ŵyl Wanwyn, gyda Joyce yn parhau i fod yn hyrwyddwr brwd dros y sector moch a’i ddyfodol yng Nghymru.

Cynhaliwyd y seremoni wobrwyo yng nghinio Nadolig cangen Sir Gaerfyrddin Undeb Amaethwyr Cymru yn y Forest Arms, Brechfa, gydag is-lywydd rhanbarthol Undeb Amaethwyr Cymru, Anwen Hughes, a Sian Thomas, Cadeirydd Cymdeithas Amaethyddol a Helwyr y Siroedd Unedig, yn cyflwyno’r wobr i Joyce.

Wrth longyfarch Joyce ar ei gwobr, dywedodd cadeirydd Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin, Ann Davies AS: “Mae Joyce yn enillydd teilwng o’r wobr hon, gan gydnabod ei gwaith diflino a’i hymroddiad dros y degawdau i sector amaethyddol Sir Gaerfyrddin. Yn benodol, dylid canmol ei hymrwymiad cyson a’i brwdfrydedd heintus tuag at y sector moch drwu ei chyflawniadau a’i rolau beirniadu.- ac rwy’n gwybod bod hyn eisoes wedi’i gydnabod ar lefel Cymru a’r DU drwy ei llu o wobrau eraill.

"Yn ogystal ag ar fuarth y fferm ac yn y cylch arddangos, mae hi wedi ymroi ei gyrfa o ddydd i ddydd i gefnogi’r sector amaethyddol. Boed hynny gyda Dalgetty, y Bwrdd Marchnata Llaeth, a nawr gydag Undeb Amaethwyr Cymru, ni ellir diystyru ei gwaith caled a’i chefnogaeth i ffermwyr ledled Sir Gaerfyrddin, ac rwy’n falch iawn o weld ei hymdrechion a’i hymroddiad yn cael eu cydnabod drwy’r wobr hon.”

Mae Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) Ian Rickman wedi ymateb i’r Gyllideb Ddrafft a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru heddiw (dydd Mawrth 10 Rhagfyr).

Cyhoeddodd y Gyllideb ddrafft gynnydd ym mhob adran o'r Llywodraeth gyda'r adran Newid Hinsawdd a Materion Gwledig yn derbyn £36.35m (6.6%) ychwanegol a £71.95m mewn mwy o gyfalaf (31%);

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru hefyd y byddai’r terfyn uchaf o’r Cynllun Taliad Sylfaenol yn cael ei gadw ar £238m a darparu cyllid ychwanegol o £5.5m o ran adnoddau ac £14m o ran cyfalaf ar gyfer cynlluniau buddsoddi gwledig ehangach.

Yn gynharach eleni, cyflwynodd Undeb Amaethwyr Cymru dystiolaeth gynhwysfawr i Bwyllgor Cyllid y Senedd yn amlinellu’r angen dybryd i ddiogelu ac adfer cyllid fferm, yn ogystal â chynnal taliadau Cynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) ar eu cyfraddau presennol. Bu’r alwad hon ddilyn cyfres o doriadau dros y blynyddoedd diwethaf i gyllideb Materion Gwledig Cymru, gyda blwyddyn ariannol 2023-2024 yn gweld toriad o £37.5 miliwn. Dilynwyd hyn gan gyllideb 2024-2025, a ddatgelodd doriad pellach flwyddyn ar ôl blwyddyn o £62 miliwn, sef y gostyngiad cymharol mwyaf o unrhyw un o gyllidebau adrannol Llywodraeth Cymru, sef tua 13%.

Wrth ymateb i gyhoeddiad y Gyllideb Ddrafft, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman:

“Mae ffermwyr Cymru yn wynebu galwadau cynyddol i gyflawni ystod mwyfwy o amcanion cynaliadwyedd ac amgylcheddol, tra’n parhau i gynhyrchu bwyd o ansawdd uchel. 

O ystyried y toriadau anghymesur a wynebwyd yng nghyllideb Materion Gwledig Cymru dros y blynyddoedd diwethaf, mae penderfyniad Llywodraeth Cymru i gynyddu cyllid refeniw Newid Hinsawdd a Materion Gwledig 6.6% yn un i’w groesawu – er mae’n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn darparu eglurder ar frys ynghylch sut bydd cyllid adrannol yma yn cael ei ddosbarthu i gefnogi ffermydd teuluol a’n cymunedau gwledig.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru  wedi bod yn glir bod yn rhaid i Lywodraeth Cymruddiogelu taliadau Cynllun y Taliad Sylfaenol ar gyfer 2025-2026, yn enwedig wrth inni edrych ymlaen at y cyfnod pontio gyda’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy. I’r perwyl hwn, rydym yn croesawu’r penderfyniad i gynnal terfyn uchaf taliadau’r BPS – sy’n hollbwysig o ran darparu lefel o sicrwydd i ffermwyr yng Nghymru wrth iddynt wynebu llu o heriau a newidiadau eraill.

Er bod cyllid ychwanegol wedi'i ddarparu ar gyfer buddsoddiad gwledig ehangach a chynlluniau amgylcheddol, ceir cwestiynau brys ynghylch sut mae hyn yn cymharu â'r buddsoddiad gwledig a gafodd Cymru yn hanesyddol drwy'r rhaglenni cymorth Ewropeaidd.

O ystyried bod Llywodraeth y DU wedi gwneud penderfyniad i gynnal lefelau blaenorol o gyllid Materion Gwledig drwy Grant Bloc Llywodraeth Cymru, nid oes unrhyw reswm pam y dylid tynnu unrhyw gyllid yn ôl o’r cymorth ar gyfer Materion Gwledig - yn enwedig o ystyried bod Cymru wedi cael tua £90 miliwn yn flaenorol drwy’r grant Cronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig, gyda tua hanner ohono’n cael ei drosglwyddo’n flynyddol o’r taliadau uniongyrchol a dderbyniwyd gan ffermwyr.

Wrth edrych ymlaen, mae’n hollbwysig bod unrhyw gynnydd yn y gyllideb Newid Hinsawdd a Materion Gwledig yn cael ei ddyrannu’n deg i’r sector amaethyddol. Fel y bydd modelu economaidd yn debygol o’i ddangos, ni ellir disgwyl i gyllidebau’r dyfodol ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy aros ar y lefelau presennol - rhaid iddynt ar y lleiafswm gael ei gynnal fel ei fod yn cyfateb i gyfanswm cyllid hanesyddol Polisi Amaethyddol Cyffredin Ewrop o leiafswm o £337 miliwn y flwyddyn.”