Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn annog y rhai sy’n gwneud penderfyniadau a Llywodraethau i sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl yn parhau i fod ar frig yr agenda, ar drothwy Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd (dydd Sul, 10 Hydref).

Nod ymgyrch Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd 2021 ‘Iechyd Meddwl mewn Byd Anghyfartal’, sy’n cael ei gynnal gan Ffederasiwn Iechyd Meddwl y Byd yw canolbwyntio ar y materion sy’n achosi anghydraddoldeb iechyd meddwl yn lleol ac yn fyd-eang.

Dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Rydym yn ffodus yng Nghymru ac yn ein cymunedau gwledig bod gennym gefnogaeth llawer o elusennau iechyd meddwl fel y DPJ Foundation, a bod ein ffermwyr a’n cymunedau gwledig yn medru troi atynt am help. Fodd bynnag, mae llawer o bobl â salwch meddwl yn parhau i beidio derbyn y driniaeth y mae ganddynt hawl iddo, ac yn haeddiannol ohono, ynghyd â'u teuluoedd a'u gofalwyr sy’n parhau i orfod dioddef stigma a gwahaniaethu.”

Bedair milltir i'r de o Fachynlleth, yn swatio yn nyffryn Dyfi ac ar gyrion mynyddoedd y Cambrian mae Fferm Cefn Coch, cartref Dr Joseph Hope. Mae'r fferm tua 200 i 250 metr uwchben lefel y môr ac mae'r tir yn codi i'r de a gallwch gerdded i gopa Pumlumon heb weld ffordd na thŷ.

Mae gan y fferm 40 erw o borfa a choetir sy'n llawn rhywogaethau, ac ar hyn o bryd mae Joe yn prynu 50 erw arall yn Ynyslas. Yn newydd-ddyfodiad, mae'n cadw buches fach o Wartheg yr Ucheldir, dim ond 12 sydd ganddo ar hyn o bryd. Mae’r 4 mochyn Saddleback x Baedd Gwyllt hefyd yn brysur yn clirio rhedyn a mieri er mwyn adfer y tir nôl ar gyfer pori.

Symudodd Joe i Gefn Coch ychydig dros 6 mlynedd yn ôl, gan adael bywyd yng Nghaeredin, a gyrfa yng Ngerddi Botaneg Frenhinol Caeredin lle bu’n gweithio fel cennegydd. I ddechrau, bu’n rhenti’r caeau i gymydog er mwyn pori defaid a gwartheg, a dim ond 3 blynedd yn ôl y prynodd ei wartheg cyntaf - 3 buwch a lloi. Roedd yn newid mawr ond gwirionodd ar fywyd amaethyddol.

“Roeddwn am gael fy nwylo'n fudr! Roedd gweithio yn y Gerddi Botaneg yn fraint wirioneddol ond yn waith deallol iawn. Roeddwn i eisiau gwneud yn hytrach nag arsylwi yn unig. Etifeddais arian o werthu fferm fy mam-gu yn Awstralia ac nid oeddwn am ei fuddsoddi mewn stociau a chyfranddaliadau. Mae gen i ddiddordeb maith mewn cadwraeth a chefn gwlad a des i yma i ofalu am yr hyn a oedd yn ymddangos i mi fel darn arbennig o dir. Ymhen amser, penderfynais mai'r ffordd orau o wneud hynny oedd trwy barhau i ffermio'n sensitif,” esboniodd Joe.

Cafodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) sgyrsiau cadarnhaol gyda’r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James AS, gyda’r prif sylw ar blannu coed a phrynu tir Cymru at ddibenion gwrthbwyso carbon gan fusnesau o’r tu allan i Gymru.

Mae UAC wedi derbyn adroddiadau gan aelodau bron yn wythnosol bod ffermydd cyfan neu ddarnau o dir yn cael eu prynu gan unigolion a busnesau o'r tu allan i Gymru at ddibenion plannu coed er mwyn buddsoddi yn y farchnad garbon gynyddol neu wrthbwyso eu hallyriadau eu hunain yn hytrach na cheisio lleihau eu hôl troed carbon yn y lle cyntaf.

“Trafodwyd ein pryderon parhaol ynglŷn â’r mater hwn mewn cyfarfod diweddar o Gyngor yr Undeb. Roedd yr aelodau’n teimlo’n gryf y dylai Llywodraeth a Senedd Cymru gymryd camau brys i fynd i’r afael â’r mater hwn trwy ryw fath o fecanwaith rheoli,” meddai Llywydd UAC, Glyn Roberts.

Pwysleisiodd Llywydd yr Undeb ymhellach fod gwerthu carbon fel hyn yn peryglu tanseilio gallu ffermydd, amaethyddiaeth Cymru neu Gymru gyfan i ddod yn garbon niwtral. 

“Pan fydd darn o dir fferm yn cael ei werthu a’i blannu â choed nid yw bellach ar gael yn swyddogol i’r sector amaethyddol ar gyfer gwrthbwyso allyriadau, ac os bydd rhywun yn plannu coed ar dir Cymru ac yn gwerthu'r carbon y tu allan i Gymru, yna ar bapur mae hyn yn dal i gyfrannu at dargedau statudol fel y mae'n ymddangos yn Rhestr Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr Cymru - ond mewn gwirionedd mae'r math hwn o gyfrif carbon dwbl ond yn hwyluso cynhyrchu carbon gan fusnes y tu allan i Gymru, a thrwy hynny yn amddifadu busnesau Cymru o'r cyfle i ddefnyddio'r carbon hwnnw i wirioneddol wrthbwyso allyriadau Cymru.” meddai.

Dywedodd Mr Roberts ei fod yn croesawu cadarnhad y Gweinidog Julie James yn y cyfarfod bod Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o’r mater hwn ac yn edrych i mewn iddo, ac yn rhannu llawer o bryderon UAC.

Mae ffermwyr o Geredigion, Caerfyrddin a Sir Benfro wedi tynnu sylw at bryderon y diwydiant, gan gynnwys dyfodol polisi amaethyddol Cymru a TB, mewn cyfarfod gyda Cefin Campbell, yr Aelod Senedd ar gyfer Canolbarth a Gorllewin Cymru.

Croesawyd pawb i’r cyfarfod gan Meirion Rees, aelod o Undeb Amaethwyr Cymru, sy’n ffermio mewn partneriaeth â’i rieni, Val a Meurig Rees ym Mhenrallt Meredith, Ffynnon-groes, Eglwyswrw. 

Dechreuwyd y busnes ffermio teuluol gan rieni Meirion, Val a Meurig, dros 40 mlynedd yn ôl. Yn fferm laeth yn wreiddiol, ac wedi i’r teulu orffen godro tua 20 mlynedd yn ôl, bu’r teulu’n cadw gwartheg sugno a defaid.

Aeth Meirion i'r Brifysgol yng Nghaerdydd i astudio peirianneg sifil a threuliodd 10 mlynedd yn gweithio ar wahanol brosiectau peirianneg ym mhob rhan o'r wlad. Fodd bynnag, roedd bob amser yn cadw diddordeb yn y fferm ac yn helpu pan allai. Wyth mlynedd yn ôl symudodd yn ôl i'r fferm yn llawn amser.

Nid yw'r teulu bellach yn cadw gwartheg eu hunain oherwydd y broblem TB yn yr ardal. Maent yn gofalu am 650 erw ynghyd â hawliau tir comin ac yn canolbwyntio ar ffermio defaid, gan gadw 2,000 o ddefaid magu Mynydd Cymreig.

Wrth siarad â Cefin Campbell am ddyfodol polisïau amaethyddol, pwysleisiodd Meirion Rees, er bod darparu nwyddau cyhoeddus yn rhan o’r ateb o ran cynllun cymorth amaethyddol yng Nghymru yn y dyfodol, rhaid darparu sefydlogrwydd a sicrwydd i ffermydd teuluol, cefnogaeth ar gyfer cymunedau gwledig a swyddi Cymru a hwyluso amaethyddiaeth gynaliadwy hefyd.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC), mewn cydweithrediad â’r DPJ Foundation a heddluoedd ledled Cymru, yn rhoi sylw i’r cynnydd mewn cam-drin domestig yn ein cymunedau ers i gyfyngiadau Covid 19 ddod i rym llynedd.

Mae yna lawer o sgileffeithiau yn deillio o gam-drin domestig, gan gynnwys datblygu gorbryder, iselder a chyflyrau iechyd meddwl eraill, ac ymrwymodd UAC i gadw'r sylw ar faterion iechyd meddwl cyhyd â'i fod yn parhau i fod yn broblem yn ein cymunedau gwledig, ac mae'r 12 mis diwethaf wedi bod yn anodd i lawer.

I lawer o bobl, nid yw'r cartref yn lle diogel ac mae cyfyngiadau Covid-19 wedi cynyddu'r unigedd a ddioddefir gan lawer, sy'n aml yn cael ei waethygu yn ein cymunedau gwledig. Mae hefyd wedi bod yn anoddach i ddioddefwyr cam-drin domestig i ofyn am gymorth ar adeg pan mae nifer yr achosion o gam-drin domestig wedi cynyddu, sydd hyd yn oed yn fwy dwys yn rhai o'n cymunedau gwledig ynysig.

Yn ôl yr Arolwg Troseddau ar gyfer Cymru a Lloegr rhwng Mawrth 2020 a 2021, bu twf o 7% yn y troseddau cam-drin domestig a gofnodwyd gan yr heddlu ond mae gwasanaethau cymorth wedi gweld cynnydd mwy, gyda llawer o ddioddefwyr ddim yn ceisio cyfiawnder trwy'r system cyfiawnder troseddol. Mae Cymorth i Ddioddefwyr wedi gweld cynnydd o 12% yn nifer yr achosion cam-drin domestig a gyfeiriwyd ac mae llawer o elusennau fel y DPJ Foundation wedi gweld cynnydd mewn galwadau ynghylch cam-drin domestig dros yr amser hwn.

Mae disgyblion ysgolion cynradd o bob rhan o Gymru yn cael eu gwahodd i gymryd rhan mewn cystadleuaeth i ddylunio cerdyn Nadolig ar y thema ffermio ar gyfer cystadleuaeth cardiau Nadolig UAC.

Mae UAC yn gofyn i blant rhwng pedair ac 11 oed i ddylunio golygfa amaethyddol Nadoligaidd ar gyfer ei chardiau Nadolig, a fydd yn cael eu gwerthu i godi arian ar gyfer elusen yr Undeb sef y DPJ Foundation.

Dywedodd Llywydd UAC Glyn Roberts: “Caiff y gystadleuaeth ei rannu’n ddau gategori - yr ymgeiswyr Cymraeg a’r ymgeiswyr Saesneg. Gall y plant ddefnyddio unrhyw gyfrwng i greu eu cardiau, megis creonau, pensiliau lliw, peniau blaen ffelt neu baent i dynnu’r llun, ac mae’n rhaid defnyddio dalen A4 o bapur a’i e-bostio atom ar ffurf jpeg.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru a Gwasanaethau Yswiriant FUW yn edrych ymlaen at groesawu aelodau a chwsmeriaid i Sioe Brynbuga ar ddydd Sadwrn 11 o Fedi.

Bydd y digwyddiad, sy'n un o’r ychydig rai i’w cynnal eleni, yn digwydd ar Faes Sioe Brynbuga, Gwernesni, Brynbuga ac mae'n addo bod yn ddiwrnod prysur a llwyddiannus i ddathlu'r gorau o fywyd ffermio a gwledig Sir Fynwy.

Dywedodd Swyddog Gweithredol UAC Sir Forgannwg a Gwent, Sharon Pritchard: “Rydym yn edrych ymlaen yn eiddgar i groesawu ffrindiau, teulu, aelodau, cwsmeriaid Gwasanaethau Yswiriant FUW a phawb sydd am ddarganfod mwy am yr Undeb i’n pabell ar y diwrnod. Rydym yn falch o allu cefnogi'r digwyddiad hwn, cwrdd â phobl yn bersonol ac rydym yn obeithiol bod digwyddiadau fel hyn yn arwydd o bethau’n dychwelyd i normal.”

Bydd Treialon Cŵn Defaid Cenedlaethol Cymru yn cael eu cynnal ar fferm Sandilands, Tywyn, Gwynedd rhwng 24 a 26 Awst 2021 - ac mae grŵp UAC yn gyffrous i ymuno â’r digwyddiad sy’n cael ei gynnal ar fferm aelod o’r Undeb, Geraint Owen. Mae Mr Owen yn hen gyfarwydd a chynnal digwyddiadau o'r fath, ar ôl cynnal y Treialon Cŵn Defaid Rhyngwladol yn 2016.

Bydd UAC yn cael ei chynrychioli gan gangen Meirionnydd a Gwasanaethau Yswiriant FUW Cyf ac mae pawb yn edrych ymlaen at groesawu aelodau a'r rhai sy'n cystadlu yn y Treialon Cŵn Defaid i'r stondin. 

Gwelodd bron i 1000 o wylwyr sgwrs rhwng dau bersonoliaeth chwaraeon eithafol o’r radd flaenaf mewn digwyddiad rhithiol arbennig a drefnwyd gan sefydliad cryfder meddwl cefn gwlad yn ddiweddar.

Y gŵr lleol sy’n dal teitl Cneifiwr Peiriant Gorau’r Byd, Richard Jones o Glyndyfrdwy a'r rhedwraig antur eithafol a chyflwynydd teledu, Lowri Morgan rannodd eu profiadau nhw gyda'i cynulleidfa rithiol dan law’r darlledwr profiadol Nic Parry yn Stad y Rhug yn ddiweddar.

Nerth Dy Ben*, sefydliad gaiff ei redeg gan wirfoddolwyr sy'n ceisio rhoi llwyfan i unigolion rannu profiadau cadarnhaol yn y Gymry wledig drefnodd y digwyddiad i rannu'r dygnwch, y dyfalbarhad a'r nerth meddyliol sydd eu hangen ar unigolion i gyflawni heriau corfforol.

Mae'r sgwrs ynghylch cynhyrchu bwyd a'i effaith ar newid yn yr hinsawdd wedi ennill momentwm aruthrol. Gydag Uwchgynhadledd Systemau Bwyd y Cenhedloedd Unedig yn agosáu’n gyflym a’r DU yn cynnal uwchgynhadledd newid hinsawdd fawr nesaf y Cenhedloedd Unedig, COP26, yng Nglasgow ym mis Tachwedd, mae’r amgylchedd wedi dychwelyd yn gyflym i fod yn un o’r prif heriau sy’n ein hwynebu.

Gan fynd i'r afael â materion yn ymwneud â newid yn yr hinsawdd a chynhyrchu bwyd, cynhaliodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) weminar yn y Sioe Frenhinol Cymru rithwir i archwilio sut y gall, ac y mae cynhyrchu bwyd a gofalu am yr amgylchedd yn mynd law yn llaw, gan osod ffermwyr mewn sefyllfa gadarn i gyflawni nodau datblygu cynaliadwy.

Clywodd y digwyddiad, a gadeiriwyd gan Ddirprwy Lywydd UAC, Ian Rickman, gan Bennaeth Polisi UAC Dr Nick Fenwick; Laura Ryan o'r Gynghrair Cig Byd-eang; Rheolwr Datblygu’r Diwydiant a Chydberthynas Hybu Cig Cymru, John Richards; Prif Weithredwr Dairy UK, Dr Judith Bryans a ffermwyr bîff a defaid o Eryri a Llywydd UAC Glyn Roberts a'i ferch Beca Glyn.

Gall cymunedau Gogledd Cymru'n awr dderbyn y newyddion plismona lleol personol diweddaraf, yn dilyn lansio gwasanaeth negeseuon am ddim newydd sbon – Rhybudd Cymunedol Gogledd Cymru. 

Heddlu Gogledd Cymru ydy'r heddlu cyntaf yng Nghymru i lansio'r system rhybuddion sydd wedi'i ariannu fel rhan o Gronfa Strydoedd Diogelach y Swyddfa Gartref. Mae'r system yn cael ei defnyddio ar hyn o bryd gan sawl heddlu arall yn rhannau eraill o'r DU ac mae wedi gweld canlyniadau cadarnhaol a mwy o ymgysylltu gyda chymunedau. 

Mae Rhybudd Cymunedol Gogledd Cymru yn sydyn ac yn syml i gofrestru ac mae'n rhoi llais i'r cyhoedd ar ein blaenoriaethau plismona cymdogaethau. Mae'r system yn cynnwys gwasanaeth negeseuon sy'n caniatáu defnyddwyr i ddweud wrthym am yr hyn sy'n bwysig iddyn nhw. 

Amlygodd a thrafododd Undeb Amaethwyr Cymru a Gwasanaethau Yswiriant FUW Ltd y materion mwyaf difrifol sy’n effeithio ar y diwydiant amaethyddol trwy gyfres o weminarau yn ystod Sioe Frenhinol Cymru rithwir.

Dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Roedd wythnos diwethaf yn un prysur i dîm UAC ac roedd gennym ni bresenoldeb gwych yn Sioe Frenhinol Cymru rithwir. Fe wnaethom gynnal amrywiaeth o weminarau yn amrywio o'r argyfwng tai gwledig, newid yn yr hinsawdd, iechyd meddwl, cysylltedd digidol a diogelwch fferm - cyffyrddodd pob un ohonynt â materion hanfodol bwysig i'n diwydiant.

“Os nad oeddech yn gallu ymuno â nhw yn ystod wythnos y sioe, maent ar gael i chi eu gwylio yn adran aelodau gwefan UAC ac wrth gwrs tudalennau digwyddiadau Sioe Frenhinol Cymru. Hoffwn ddiolch i'n holl siaradwyr am eu cyfraniadau gwych ac wrth gwrs hefyd Sioe Frenhinol Cymru am ddarparu'r platfform fel y gallem, er gwaethaf popeth, barhau i ddod â sioe rithwir i bawb.” 

Mae gan ffermio rhan allweddol i'w chwarae wrth ofalu am yr amgylchedd a brwydro yn erbyn newid yn yr hinsawdd, ond rhaid peidio ac eithrio cynhyrchu bwyd o'r sgwrs, meddai Jayne Richards, ffermwr bîff, defaid ac âr o Sir Benfro.

Nid oes amheuaeth gan Jayne, sy'n ffermio gyda'i rhieni Michael a Margaret a'i gŵr Ali yn Fferm Jordanston, Parc y Santes Fair, Trefwrdan, ychydig y tu allan i Aberdaugleddau, Sir Benfro, oni bai am ffermydd teuluol bach ledled y wlad byddai'r amgylchedd yn dioddef. Byddai edrychiad esthetig cefn gwlad Cymru yn newid yn ddramatig, gyda chymunedau gwledig yn cael eu colli.

Fodd bynnag, mae'r teulu'n glir bod gan gynhyrchu bwyd a gofalu am yr amgylchedd ran hanfodol i'w chwarae ac ni all un weithredu heb y llall.

Mae'r fferm 350 erw, sydd yng nghynllun Glastir, yn gartref i 400 o ddefaid magu a 140 o wartheg bîff, yn ogystal â buches sugno fach. Mae'r teulu'n cadw defaid hanner-brid Cymreig yn bennaf ac yn magu hyrddod Texel eu hunain a defaid amnewid. Maent hefyd yn cadw rhai ŵyn stôr yn yr hydref a'r gaeaf i’w pesgi ar gnydau gwreiddiau.

Wrth i ddigwyddiad mawr yn y calendr amaethyddol adael bwlch ar gymdeithasu yr wythnos yma (wythnos Y Sioe Fawr), bydd un sefydliad cryfder meddwl, dan arweiniad gwirfoddolwyr, yn cyflwyno digwyddiad ar-lein gyda dau bersonoliaeth chwaraeon eithafol byd enwog i ysbrydoli'r gymuned wledig.

Bydd y gŵr sy’n dal teitl Cneifiwr Peiriant Gorau’r Byd, Richard Jones o Glyndyfrdwy a'r rhedwraig antur eithafol a chyflwynydd teledu, Lowri Morgan yn ymuno â'r darlledwr profiadol Nic Parry yn Stad y Rhug i rannu'r dygnwch, y dyfalbarhad a'r nerth meddyliol sydd eu hangen arnynt i gyflawni'r heriau corfforol yma.

Mae'r digwyddiad Cymraeg ar-lein, sy'n dechrau am 8pm, nos Fercher yma, 21 Gorffennaf yn cael ei drefnu gan Nerth Dy Ben*, sefydliad gaiff ei redeg gan wirfoddolwyr sy'n ceisio rhoi llwyfan i unigolion rannu profiadau cadarnhaol, yn y Gymraeg, am fyw a gweithio yng nghefn gwlad Cymru.

Gyda thristwch y bu i Undeb Amaethwyr Cymru glywed am farwolaeth yr Arglwydd Elystan Morgan.  Bu cyfraniad Elystan Morgan yn sylweddol a hynny yng nghyd-destun Cymru, y Gymraeg, Amaethyddiaeth ac wrth gwrs, Sir Aberteifi.  Rydym fel swyddogion ac aelodau’r Undeb yn falch o’r cyfle hwn i dalu teyrnged i un o gymeriadau mawr y byd gwleidyddol yng Nghymru dros yr hanner canrif ddiwethaf.

Yn naturiol, fe allem nodi ei yrfa Seneddol, boed fel Aelod Seneddol dros Sir Aberteifi rhwng 1966 ac 1974 a’i wasanaeth yn Nhŷ’r Arglwyddi dros gyfnod o bron i ddeugain mlynedd rhwng 1981 a 2020. Gallem hefyd sôn am ei waith diflino’n arwain ymgyrch ddatganoli 1979 a’r cyfraniad mawr a wnaethpwyd ganddo’n dawel effeithiol wrth gyfrannu at gryfhau’r setliad datganoli a ddaeth yn dilyn y bleidlais yn 1997.  Yn ogystal, gallem drafod ei yrfa ddisglair ym myd y gyfraith a’i gyfnod maith yn Farnwr uchel iawn ei barch.  Fel Undeb yr ydym yn falch o nodi ei gyfraniad diffuant i Gymru a chefn gwlad ynghyd â’r ymroddiad fu ganddo gydol ei oes i’r Gymraeg.

Fel gwleidydd yr oedd gan Elystan Morgan ddealltwriaeth a chydymdeimlad cynhenid tuag at ofynion byd amaeth a Chymru wledig, a oedd yn rhan bwysig o’i waith fel Aelod Seneddol dros ei sir enedigol.  Rhoddodd ymrwymiad cyffelyb yn ei gyfnod yn Nhŷ’r Arglwyddi lle’r oedd yn fodlon amddiffyn buddiannau cefn gwlad a Chymru’n gyson.  Bu’n bresennol droeon yn y cinio blynyddol a arferai gael ei gynnal gan yr Undeb yn Nhŷ’r Arglwyddi ac yn y digwyddiadau a gâi eu cynnal yn y Senedd i nodi wythnos brecwast fferm yr Undeb.  Roedd y digwyddiadau hyn yn fodd o ddathlu hynodrwydd cynnyrch cefn gwlad Cymru tra hefyd yn creu ymwybyddiaeth o ofynion byd amaeth ymysg gwleidyddion.  Roedd presenoldeb Elystan Morgan yn sicrhau bod negeseuon yr Undeb yn cael gwrandawiad a lladmerydd cadarn ar y meinciau coch.