Bum mlynedd yn ôl, cyn etholiadau Senedd Cymru 2016, rhybuddiodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) am yr heriau digynsail oedd yn wynebu Aelodau newydd y Senedd a’r Llywodraeth. Ers hynny mae'r heriau hynny, nid yn unig wedi dod yn realiti ond wedi gwaethygu ac ychwanegu atynt.

Gan amlinellu’r materion mawr sy’n wynebu amaethyddiaeth yng Nghymru mewn cynhadledd i’r wasg, a lansiodd Maniffesto Etholiad Senedd Cymru 2021 UAC, dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae’n amlwg bellach bod ffurf llawer caletach o Brexit nag a addawyd gan y rhai a fu’n lobïo dros ein hymadawiad o'r UE wedi cyfyngu mynediad i'n prif farchnadoedd allforio ar y cyfandir.

“Ar yr un pryd, mae pandemig parhaus Covid-19 wedi newid ein bywydau y tu hwnt i’r hyn sy’n gyfarwydd ac yn amlygu pa mor fregus yw’r cadwyni cyflenwi bwyd byd eang a phwysigrwydd cael sector ffermio cryf y gall ein marchnadoedd domestig ddibynnu arno am nwyddau.

“Er bod materion o’r fath wedi bod y tu hwnt i reolaeth ein gweinyddiaethau datganoledig i raddau helaeth, mae ymateb Llywodraeth Cymru i’r ansicrwydd a’r heriau sy’n wynebu ein sector amaeth wedi bod yn ddryslyd ac yn wrthgyferbyniol ar adegau, a hynny’n bennaf oherwydd yr awch i gynyddu costau a chyfyngiadau yn sylweddol wrth gynnig diwygiadau amhrofedig o bolisïau cymorth gwledig.”

Yn y cyfamser, mae toriadau Llywodraeth y DU i gyllid gwledig Cymru - mewn gwrthgyferbyniad uniongyrchol ag addewidion a wnaed dro ar ôl tro gan y rhai a oedd o blaid Brexit - wedi ychwanegu at y pwysau ar amaethyddiaeth Cymru, yr economi wledig a Llywodraeth Cymru, meddai Llywydd yr Undeb.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) yn cynnal cyfres o hystingau i sicrhau bod ffermwyr yn cael cyfle i holi darpar ymgeiswyr Senedd Cymru ledled Cymru cyn etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai. Bydd yr hystingau, a fydd yn digwydd trwy Zoom, yn rhoi cyfle i aelodau glywed gan yr ymgeiswyr am bolisïau amaethyddiaeth eu priod bleidiau.

Dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae’r Etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai yn hanfodol bwysig i’r sector amaeth yng Nghymru a bydd Llywodraeth newydd Cymru yn wynebu heriau digynsail.

“Yn ystod yr wythnosau nesaf, bydd gennym gyfle i ofyn am ymrwymiadau gan ddarpar aelodau’r Senedd yn y nifer o hystingau rhithwir sy’n cael eu cynnal. Ni fydd angen teithio ac ni fydd angen bod i ffwrdd o'r fferm.

Amlygwyd y pwysigrwydd o amddiffyn asedau da byw ar ffermydd gyda’r polisi yswiriant cywir mewn gweminar ar boeni da byw yn ddiweddar, a gynhaliwyd ar y cyd gan Undeb Amaethwyr Cymru a CFfI Cymru.

Dywedodd Gwenno Davies, Swyddog Gweithredol Cyfrif Gwasanaethau Yswiriant FUWIS, wrth y dirprwyon y gallai ychwanegiad bach at yswiriant defaid presennol gostio cyn lleied â £3 y flwyddyn a chymryd y baich ariannol o golledion a achosir oherwydd ymosodiad ar dda byw.

“Er nad yw polisi yswiriant ar gyfer digwyddiadau o’r fath yn dileu torcalon y digwyddiad na’r straen o ddelio â’r sefyllfa, gall gwybod nad yw wedi cael effaith negyddol arnoch yn ariannol fod yn rhyddhad. Mae pob busnes fferm yn wahanol felly byddai angen i gleient wirio ei bolisi yswiriant yn benodol. Ond dylid ystyried ychwanegu’r yswiriant ychwanegol am gost mor isel, yn arbennig ar gyfer y tawelwch meddwl,” meddai Gwenno Davies.

Clywodd ffermwyr yng Nghymru, sy'n rhwystredig gydag ymosodiadau cŵn ar dda byw parhaus, y gallai newidiadau arfaethedig i'r gyfraith helpu heddluoedd ledled Cymru a Lloegr i ddelio â digwyddiadau o'r fath yn fwy effeithiol ac atal perchnogion cŵn anghyfrifol rhag achosi difrod gwerth miloedd o bunnoedd i'r diwydiant da byw.

Wrth siarad mewn gweminar gwybodaeth ar gŵn yn poeni da byw, a gynhaliwyd ar y cyd rhwng CFfI ac Undeb Amaethwyr Cymru, eglurodd Rheolwr Tîm Troseddau Gwledig Heddlu Gogledd Cymru a Chadeirydd grŵp Troseddau Da Byw Cyngor Cenedlaethol Prif Swyddogion Heddlu Rob Taylor, bod Deddf Cŵn (Amddiffyn Da Byw) 1953 yn wan ac nid yw bellach yn cyflawni ei diben.

“Mae'r Ddeddf yn dyddio o ddechrau'r 1950au pan oedd ffermio a phlismona yn cael eu hymarfer yn wahanol. Gall pob un ohonom gytuno bod y ddwy alwedigaeth wedi esblygu ers hynny ac nad yw'r ddeddf yn adlewyrchu arferion modern. Er enghraifft yn 2021, nid yw'r Ddeddf yn caniatáu i'r heddlu gael gafael ar DNA, nid yw'n caniatáu i ni erlyn perchnogion cŵn sydd wedi ymosod ar Alpacaod a Lamaod, nid yw'n caniatáu i ni erlyn os digwyddodd yr ymosodiad ar dir sydd ddim yn dir amaethyddol, nid oes gennym yr opsiwn o orchmynion gwahardd. Os yw ci yn destun gorchymyn rheoli neu ddinistrio yn y llys, nid oes gan Ddeddf 1953 unrhyw bwerau i'r llys gyfeirio atynt a'u defnyddio. Rhaid i'r llys hefyd fenthyg deddfau o hen weithred sifil Fictoraidd sef Deddf Cŵn 1871, a gall hyn achosi dryswch i'r Heddlu a'r llys fel ei gilydd,” meddai.

Mae dwyn cŵn yn peri gofid mawr i'r perchennog a'r anifail anwes. I geisio lleihau'r risg o hyn yn digwydd dilynwch y canllawiau a chadwch eich ci yn ddiogel.

Cynghorion da

Ceisiwch osgoi gadael cŵn yn yr ardd neu y tu allan i'r cenelau os nad ydych gartref.

Meddyliwch ddwywaith cyn gadael eich ci ar ei ben ei hun, wedi ei glymu y tu allan i siop neu unrhyw leoliad arall.

Sicrhewch fod gwybodaeth microsglodyn eich ci yn gyfredol.

Cadwch lun cyfredol o'ch ci.

Amddiffyn eich ci rhag cael ei ddwyn:

• Ceisiwch osgoi gadael cŵn yn yr ardd neu y tu allan i gynelau pan nad ydych gartref.
• Sicrhewch fod gatiau cefn yr ardd gefn wedi'u cloi ar y top a'r gwaelod gyda chlo pwrpasol.
• Ystyriwch osod cloch neu larwm ar y giât hefyd. Gwnewch yr un peth ag unrhyw gynelau sydd tu allan.
• Sicrhewch fod ffin yr ardd (ffens, clawdd ac ati) yn ddiogel fel na all unrhyw un gael mynediad a mynd a’ch ci, neu na all eich ci fynd allan ar ei ben ei hun.
• Cadwch olwg ar eich ci yn yr ardd, peidiwch â'i adael y tu allan heb oruchwyliaeth.
• Ystyriwch larymau ar gyfer y llwybr sy'n arwain at eich tŷ i'ch rhybuddio o ymwelwyr, neu defnyddiwch systemau teledu cylch cyfyng/larwm wedi'u monitro ar ardaloedd o amgylch unrhyw gynelau y tu allan. Bydd y rhain yn eich rhybuddio os oes unrhyw un yn agos.
• Peidiwch byth â gadael eich ci ar ei ben ei hun, wedi ei glymu y tu allan i siop. Mae hyn yn darged perffaith i ladron manteisgar.
• Ceisiwch osgoi gadael cŵn mewn ceir ar ben eu hunain a pheidiwch byth â gadael ci mewn car ar ddiwrnod cynnes/poeth.
• Dylai eich ci gael microsglodyn a'i gofrestru gyda gwybodaeth gyfredol. Defnyddiwch goler a thag ci sy'n arddangos manylion cyswllt (peidiwch â rhoi enw eich ci ar y tag, defnyddiwch eich cyfenw).
• Tynnwch ddigon o luniau da a chlir o'ch anifail anwes fel y gellir ei adnabod yn hawdd. Tynnwch luniau o'ch ci o onglau amrywiol, a'u diweddaru'n rheolaidd (hy cotiau wedi cael eu brwsio a heb gael eu brwsio'n ddiweddar). Gwnewch nodyn o unrhyw nodweddion gwahaniaethol. Hefyd tynnwch digon o luniau ohonoch chi gyda'ch ci, i'ch helpu i brofi perchnogaeth os oes angen.
• Dysgwch eich ci i ddod yn ôl pan gaiff ei alw a pheidiwch byth â'i adael oddi ar y tennyn os nad ydych yn siŵr y bydd yn dod yn ôl atoch. Os ydych yn ansicr, defnyddiwch dennyn estynedig, yn enwedig os ydych mewn ardal anghyfarwydd lle gallai eich ci fynd ar goll yn hawdd.
• Byddwch yn ymwybodol o'r holl gerbydau neu bobl amheus a ffoniwch 101. Gofynnwch i'ch cymdogion wneud yr un peth. Mae sawl adroddiad bod cŵn yn cael eu galw tra bod rhywun yn tynnu sylw'r perchennog ac yna lladron yn ceisio mynd â'r cŵn. Peidiwch â phrynu unrhyw gŵn o'r cyfryngau cymdeithasol nac oddi wrth berson sydd ddim yn medru darparu dogfennaeth briodol (perchnogaeth, papurau pedigri ac ati). Mae hyn yn cynyddu'r galw am anifeiliaid anwes wedi'u dwyn.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru, ar y cyd â CFfI Cymru a FUWIS, yn cynnal gweminar ar gŵn yn poeni da byw er mwyn mynd i'r afael â'r digwyddiadau cyfredol o gŵn yn poeni da byw ledled Cymru. 

Bydd y gweminar, sydd yn agored i holl aelodau UAC, CFfI a chwsmeriaid FUWIS, yn cael ei chynnal nos Iau 25 Chwefror am 7yh trwy Zoom.

Bydd y gweminar yn clywed gan Gomisiynydd Heddlu a Throseddu Dyfed-Powys, Dafydd Llywelyn, Rheolwr Tîm Troseddau Gwledig Heddlu Gogledd Cymru a Chadeirydd grŵp Troseddau Da Byw Cyngor Cenedlaethol Prif Swyddogion Heddlu Rob Taylor a'r Heddwas Dave Allen, Tîm Troseddau Gwledig Heddlu Gogledd Cymru ac ysgrifennydd Grŵp Troseddau Da Byw Cyngor Cenedlaethol Prif Swyddogion Heddlu, Swyddog Gweithredol Cyfrif FUWIS Gwenno Davies, ffermwr da byw o Geredigion, Wyn Evans a Chadeirydd Materion Gwledig CFfI Cymru Clare James yn cadeirio'r sesiwn Holi ac Ateb.

Mae’n bleser gan UAC gyhoeddi rȏl newydd - Rheolwr Gyfarwyddwr Grŵp UAC (Undeb Amaethwyr Cymru) fydd yn goruchwylio gwaith yr Undeb ar ran y diwydiant amaeth, a gwasanaethau cwmni yswiriant llwyddiannus FUWIS (Farmers’ Union of Wales Insurance Services).

Yn dilyn proses apwyntio, a weinyddwyd ar y cyd rhwng UAC a FUWIS, penodwyd Guto Bebb i’r swydd. Mae Guto Bebb eisoes, ers mis Ebrill 2020, yn Rheolwr Gyfarwyddwr FUWIS.

Mae Mr Bebb, sy’n byw yng Nghaernarfon, yn gyn-Aelod Seneddol Aberconwy, yn gyn Is-ysgrifennydd Gwladol Cymru ac yn gyn-Weinidog Caffael yn y Weinyddiaeth Amddiffyn. Mae, o ganlyniad, yn gyfarwydd iawn â byd polisi cyhoeddus.

Roedd hi’n rhyddhad i Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) ar ôl i Gyfoeth Naturiol Cymru lwyddo i amddiffyn y Trwyddedau Cyffredinol i reoli adar gwyllt penodol yn yr Uchel Lys, ar ôl i’r corff ymgyrchu Wild Justice ddod â her gyfreithiol. Mae'r dyfarniad yn golygu y gellir parhau i ddefnyddio'r Trwyddedau Cyffredinol a heriwyd i reoli rhai rhywogaethau penodol o adar gwyllt.

Mae'r Trwyddedau Cyffredinol ar gael at ddibenion atal difrod neu afiechyd difrifol i gnydau neu dda byw, amddiffyn iechyd y cyhoedd a gwarchod rhai rhywogaethau penodol o adar gwyllt.

Mae aelodau Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) Sir Drefaldwyn yn cwrdd yn rhithwir â'r AS Craig Williams i godi pryderon am y bygythiad y mae rhwystrau di-dariff yn eu cynrychioli i ladd-dy mawr yn yr etholaeth a'r diwydiant yn ei gyfanrwydd.

Yr wythnos diwethaf, rhybuddiodd ffatri brosesu cig Randall Parker Foods, ger Llanidloes, sy'n prosesu miliwn o ŵyn y flwyddyn - y mae hanner ohono'n cael ei allforio i'r Undeb Ewropeaidd -y gallai golli traean o'i 150 o weithwyr os na ellir goresgyn y gost ychwanegol a'r gwaith papur o werthu cig i mewn i'r UE o dan y trefniadau masnachu newydd ar ôl Brexit.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) unwaith eto yn paratoi ar gyfer un o’i ddigwyddiadau allweddol - yr wythnos frecwast ffermdy blynyddol, a fydd yn cael ei chynnal o ddydd Llun 18 i ddydd Sul 24 Ionawr 2021.

O dan amgylchiadau arferol byddai UAC yn edrych ymlaen at eistedd o amgylch byrddau cegin gyda ffrindiau, teulu a chymdogion ledled y wlad - gan rannu ein syniadau, pryderon, ac unrhyw beth arall sydd ar ein meddwl. Wrth gwrs, o ystyried y cyfyngiadau Covid-19 cyfredol, yn anffodus, nid yw ein ffordd arferol o gynnal yr ymgyrch hon yn ddewis.

Dywedodd Llywydd UAC Glyn Roberts: “Mae'r ethos o eistedd o amgylch bwrdd y gegin i fwynhau'r cynnyrch gwych mae ein ffermwyr yn ei gynhyrchu, o wyau, caws, bacwn, selsig i fenyn ac iogyrtiau ac ati, yn bosib gartref gyda'n teulu agosaf.”

Mae'r Undeb felly'n annog y cyhoedd i gymryd rhan yn yr wythnos frecwast trwy brynu cynhwysion brecwast o ffynonellau lleol, a rhannu lluniau a fideos ohonyn nhw eu hunain â'u brecwast trwy'r cyfryngau cymdeithasol, gan ddefnyddio'r hashnod #wythnosbrecwast2021

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) yn cymryd rhan yn un o’r heriau cerdded mwyaf eto, wrth ymuno gyda phum gwlad sy’n ymuno a'i gilydd i ysbrydoli cymunedau gwledig i fynd allan i gefn gwlad er mwyn gwella eu hiechyd meddwl.

Mae’r her, #Run1000, yn galw ar bobl i gofrestru i fod yn rhan o un o bum tîm - Lloegr, Iwerddon, yr Alban, Cymru a gweddill y byd. Bydd y gystadleuaeth, sy’n cael ei chynnal rhwng 1 Ionawr a 31 Ionawr, 2021 yn gweld pob tîm yn rhedeg neu'n cerdded 1,000 o filltiroedd, gyda'r wlad sy'n cyrraedd y garreg filltir gyntaf yn ennill.  Y syniad yw bod unigolion yn cofrestru a chyfrannu cymaint o filltiroedd ag y gallant yn ystod mis Ionawr, p'un a yw hynny'n 1 neu'n 100.

Bydd capten tîm yn arwain pob gwlad, a bydd grŵp Strava preifat yn recordio'r pellter rhedeg/cerdded ar y cyd - capten tîm Cymru yw Emma Picton-Jones o’r DPJ Foundation.

Mae dros 40 o bobl wedi cael eu lladd ar ffermydd y DU eleni yn ôl hysbysiadau marwolaeth gan Yr Awdurdod Gweithredol Iechyd a Diogelwch (HSE), gan gynnwys naw yng Nghymru ers mis Ionawr 2020. Mae'r niferoedd yn pwysleisio'r realiti dirdynnol am ba mor beryglus y gall ffermio fod, ac mae Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) yn galw ar y diwydiant i wneud newid a dechrau cymryd diogelwch ar ffermydd o ddifrif.

Dywedodd Dirprwy Lywydd FUW, Ian Rickman: “Mae angen i ni sylweddoli difrifoldeb yr ystadegyn hwn. Mae dros 40 o bobl wedi marw ar ffermydd ledled y DU yn 2020. Dyna dros 40 o deuluoedd sydd wedi colli rhywun annwyl ac sy’n mynd trwy’r trawma, straen a phryder hefyd. Mae'r ffigur yn eithriadol o uwch na'r llynedd a rhaid i ni wneud newidiadau ar ein ffermydd er mwyn lleihau nifer y marwolaethau yn sylweddol.”

Mae FUW, fel rhan o Bartneriaeth Diogelwch Ffermydd Cymru, wedi ymrwymo i dynnu sylw at y ffaith bod heriau Iechyd a Diogelwch difrifol ar ffermydd a thrwy ei waith gyda'r grŵp mae'n anelu at helpu i wella'r sefyllfa ac achub bywydau ar ffermydd.

Mae pob sefydliad yng Nghymru sydd wedi ymrwymo i’r ‘Siarter Iechyd a Diogelwch ar y Fferm’ wedi ymrwymo i: “Cydweithio i wneud ffermio’n ddiogel”.

O fewn y byd amaethyddol, cydnabuwyd ers amser maith bod achosion TB yn arwain at nifer o ganlyniadau, megis colli stoc, problemau gyda llif arian, costau cadw a bwydo stoc ychwanegol, colli rheolaeth fusnes ac ansicrwydd dros y dyfodol. Mae'n anochel bod pob un o'r rhain yn cael effaith ar les emosiynol teuluoedd amaethyddol.

Fodd bynnag, mae'n debyg bod y gwir effaith yn cael ei gamfarnu. Mae Rebecca John, ffermwr 3ydd cenhedlaeth o Sir Benfro, yn gofyn cwestiwn perthnasol - sut mae achos o TB ar fferm yn effeithio ein hiechyd meddwl?

Yn gyfarwydd â hynt a helynt amaethyddiaeth a ffermio da byw yn Sir Benfro, mae Rebecca’n hen gyfarwydd a gweld milfeddygon yn galw i wneud profion TB ar y fferm deuluol Rinaston, ger Hwlffordd, lle maent yn cadw gwartheg bîff, defaid ac yn godro.

“I raddau, mae pawb yn deall bod ffermwyr sy’n ceisio rhedeg eu busnes yn sgil achos o TB yn agos i’r dibyn. O ystyried bod cysylltiad annatod rhwng iechyd meddwl a chynaliadwyedd a diddyledrwydd busnes fferm, mae'n rhaid i ni ddeall canlyniadau'r clefyd hwn ar lawr gwlad.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn cynnal gweminar arbennig i daflu goleuni ar ba newidiadau technegol ac ymarferol sy’n ofynnol ar gyfer busnesau ffermio yng Nghymru o 1 Ionawr 2021 ymlaen.

Cynhelir y gweminar ddydd Iau, 17 Rhagfyr am 7yh trwy gyfrwng Zoom.

Bydd cynrychiolwyr o Gymdeithas Proseswyr Cig Prydain, yr Asiantaeth Safonau Bwyd, Hybu Cig Cymru a Llywodraeth Cymru yn helpu i egluro'r newidiadau hyn, a'u trosi'n bethau ymarferol.  Cadeirir y gweminar gan Lywydd UAC, Glyn Roberts, gyda sylwadau cloi gan Bennaeth Polisi UAC Nick Fenwick.

Dywedodd Teleri Fielden, Swyddog Polisi FUW: “Mae newidiadau sylweddol yn digwydd i’r trefniadau masnachu gyda chwsmer allforio mwyaf amaethyddiaeth y DU - yr UE yn ogystal â ffyrdd newydd o weithio i bob rhan o’r gadwyn cyflenwi bwyd yn y DU.

“Mae hyn yn golygu bod angen i ffermwyr fod yn ymwybodol o effeithiau'r newidiadau hyn ar eu busnesau. Nid yn unig bydd pethau fel y rhwystrau di-dariff a glywn gymaint amdanynt, yn effeithio ar borthladdoedd ar ôl mis Rhagfyr - byddant yn effeithio ar bob cam o gynhyrchu bwyd, felly mae'n bwysig i ffermwyr ddeall goblygiadau posibl i'w busnesau.

“Bydd tîm o arbenigwyr yn ymuno â ni a fydd yn helpu i daflu goleuni ar rai o’r materion cymhleth hyn ac edrychwn ymlaen at eich croesawu i’r digwyddiad.”

Cliciwch yma i gofrestru: https://www.eventbrite.co.uk/e/brexit-what-do-welsh-farmers-need-to-know-from-1-january-2021-onwards-tickets-131842270781 

Mae Heddlu Dyfed-Powys yn cynghori’r gymuned ffermio i fod yn wyliadwrus iawn ynghylch galwadau, negeseuon testun neu e-byst amheus gan fod twyll sy’n targedu’r sector amaethyddol yn benodol wedi’i nodi.

Yn ystod mis Rhagfyr, mae ffermwyr yn dechrau derbyn cryn dipyn o arian drwy’r Taliad Sengl. Mae gwybodaeth am y taliadau ar gael yn gyhoeddus, gan olygu bod troseddwyr yn medru targedu dioddefwyr yn uniongyrchol gan wneud i’w hymagweddau ymddangos yn fwy argyhoeddiadol. 

Bydd y cyfathrebiadau ffug fel arfer yn honni bod twyll wedi’i nodi ar gyfrif banc y ffermwr a bod angen gweithredu ar unwaith er mwyn diogelu cyllid.

Yna, dygir perswâd ar y dioddefydd i ddatgelu gwybodaeth bersonol neu ariannol, neu hyd yn oed trosglwyddo arian yn uniongyrchol i ‘gyfrif diogel’ honedig.