“How long would it last?” Those were the questions of December and January. Not even the most ‘disloyal’ of farmers would have ventured to give to the Union more than three months at the outside. Well now, despite the critics, despite the harsh words, and looking back, the Union, despite everything, has thrived and gone from strength to strength.”

Brawddeg agoriadol rhifyn cyntaf erioed Y Tir, a gyhoeddwyd ar Ionawr 1af 1957 - gan gyfeirio at sefydlu Undeb Amaethwyr Cymru yn yng nghyfnos 1955.

Er gwaethaf y newidiadau dramatig ym myd amaeth, cymdeithas a llywodraethu dros y saith degawd diwethaf, mae cefnogaeth Undeb Amaethwyr Cymru i ffermwyr Cymru wedi parhau’n gyson. Yn wir, er gwaethaf y newidiadau a’r heriau parhaus wynebai’r sector, mae’n destun balchder i mi fod gwerthoedd craidd yr Undeb o ddiogelu ein ffermydd teuluol Cymreig yn parhau i fod mor ganolog i’n gwaith heddiw ag yr oedd saithdeg mlynedd yn ôl.

Wrth i ni felly nodi’r garreg filltir bwysig hon yn hanes Undeb Amaethwyr Cymru, edrychaf ymlaen at ymgysylltu ag aelodau a’r sector mewn dathliadau a digwyddiadau ledled Cymru drwy gydol 2025. Bydd hyn yn rhoi cyfle nid yn unig i edrych yn ôl ar stori a llwyddiannau’r Undeb, ond hefyd yn gyfle i ystyried yr heriau a’r cyfleoedd ehangach sy’n wynebu ffermio yng Nghymru’r unfed ganrif ar hugain.

O ystyried yr ansicrwydd a brofwyd yn y sector yn 2024, rwy’n mawr obeithio y bydd 2025 yn rhoi mwy o sefydlogrwydd i ffermwyr na’r 12 mis blaenorol. I’r perwyl hwn, rydym yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gynnal terfyn uchaf y Cynllun Taliad Sylfaenol ar £238m fel rhan o’u cyllideb ddrafft ar gyfer 2025-2026. Mae cynnal cyllideb BPS – sy’n parhau i fod mor hanfodol i gynifer o ffermwyr – i’w groesawu, ond mae’n siomedig nad yw’r ffigwr hwn wedi gweld unrhyw godiad eto eleni i ganiatáu ar gyfer chwyddiant, sydd wedi bod yn erydu gwerth ein taliadau BPS, mewn termau real ers dros ddegawd. Ceir cwestiynau hefyd ynghylch sut mae’r cyllid ar gyfer amaethyddiaeth yng Nghymru yn cymharu â’r buddsoddiad blaenorol o raglenni cymorth Ewropeaidd, yn ogystal â sut y bydd cyllid amaethyddol yn cael ei neilltuo fel rhan o strwythur adrannol diwygiedig Llywodraeth Cymru sydd bellach yn gweld Newid Hinsawdd a Materion Gwledig gyda’i gilydd.

Wrth drafod cyllid ffermio, mae’n anochel un o bwyntiau llosg 2025 fydd datganiad Llywodraeth Cymru'r haf hwn ar fodelu taliadau ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy. Mae Undeb Amaethwyr Cymru eisoes wedi croesawu’r cyfle i gyfrannu i’r gwaith wrth adolygu’r SFS o’r cynigion cychwynnol trychinebus - gan helpu i ddisodli’r gofyniad 10% o goed, tra'n cydnabod pwysigrwydd tir comin a SoDdGA. Fodd bynnag, fel yr ydym wedi’i wneud yn glir o’ch cychwyn, mae’n gwbl hanfodol bod y cynllun yn cael ei ariannu’n ddigonol.

Tu hwnt i gyllid, rydym hefyd yn aros yn eiddgar am ddatblygiadau gan Lywodraeth Cymru ar yr adolygiad NVZs, a gwaith Cynllun Cyflawni’r Rhaglen Dileu TB. Mae’r NVZs a bTB yn cynnig heriau enfawr i gynaliadwyedd ffermydd Cymru, a bydd cydweithio â’r sector yn allweddol i fynd i’r afael â’r problemau amrywiol sy’n deillio o’r ddau fater.

Gan droi at San Steffan, o safbwynt amaethyddol mae llawer o’r trafodaethau diweddar wedi canolbwyntio ar y newidiadau i’r dreth etifeddiant a’r APR yn dilyn Cyllideb mis Hydref. Gyda’r rhwystredigaeth a’r dicter o fewn y sector ynglŷn â’r newidiadau yn parhau i ferwi drosodd, byddwn yn parhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i adolygu’r polisi hwn, a’r niwed y gallai ei achosi i ffermydd teuluol a’r sector ffermio yn ei gyfanrwydd.

Ar y ffrynt cartref yma yng Ngurnos, mae Sean a minnau hefyd yn edrych ymlaen at flwyddyn arall yn ffermio mewn partneriaeth, ac rwy’n siŵr y bydd ganddo ddigon o syniadau ffres i symud y busnes yn ei flaen yn dilyn ei daith ddiweddar i Seland Newydd.

Yn ôl yr arfer bydd y tywydd yn chwarae rhan hollbwysig yn ein blwyddyn ffermio a gadewch i ni obeithio y bydd hi’n well na’r llynedd! Mae prisiau’n parhau i fod yn uchel ar gyfer ein cig eidion a chig oen wrth i ni ddechrau 2025 a hir y parhaed hynny! Mae'r defaid yn edrych yn dda wrth i ni ddechrau'r flwyddyn, ond gadewch i ni weld sut mae wyna'n mynd. Mae’n ymddangos yn gymharol dawel yma nawr bod holl loi Wagyu wedi symud ymlaen i’w cartrefi newydd, ac nid oes penderfyniad wedi’i wneud eto ynglŷn â faint y byddwn yn ceisio eu magu eto eleni, ond mwy o newyddion am hynny yn y misoedd nesaf.

Mae llawer wedi newid ers 1955, ond yn y pen draw mae rôl hollbwysig ffermwyr Cymru wrth gynhyrchu bwyd o safon uchel, a chynnal yr amgylchedd yn parhau i fod cyn bwysiced ag erioed o’r blaen. Gyfochr ag aelodau, swyddogion a staff Undeb Amaethwyr Cymru, edrychaf ymlaen at flwyddyn brysur arall, gan barhau i sicrhau bod anghenion a buddiannau ffermydd teuluol Cymru yn cael eu clywed yn glir.

Joyce Owens, ffarmwraig adnabyddus o Lannon, yw enillydd Gwobr Undeb Amaethwyr Cymru Cymdeithas Amaethyddiaeth a Helwyr y Siroedd Unedig 2024, sy’n cydnabod person sydd wedi gwneud Cyfraniad Eithriadol i Amaethyddiaeth yn Sir Gaerfyrddin yn ystod y blynyddoedd diwethaf.

Gadawodd Joyce yr ysgol yn 16 oed, i weithio yn y sector amaethyddol. Dechreuodd ei gyrfa fel derbynnydd i Dalgetty, gan fynd ymlaen i weithio i'r Bwrdd Marchnata Llaeth am ddau ddegawd. Ers hynny mae hi wedi gweithio i Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin fel Cynorthwyydd Gweinyddol ers 23 mlynedd.

Dechreuodd ffermio mewn partneriaeth â’i gŵr Gerallt yn Fferm Lletty, Llannon, ger Llanelli yn 1990 – gan ganolbwyntio ar ddefaid a moch. Dechreuwyd gyda dwy hwch yn rodd gan ei thad-yng-nghyfraith, cyn mynd ymlaen i ddatblygu eu cenfaint o foch Cymreig a Landrace. Dechreuodd eu busnes porc drwy gyflenwi lladd-dy Pwllbach yn Llanelli, cyn mynd ymlaen i gyflenwi cigydd Rob Rattray yn Aberystwyth, ac yn ddiweddarach Siop Fferm Cwmcerrig ger Gorslas, Sir Gaerfyrddin.

Dros y tri degawd diwethaf mae Joyce a Gerallt wedi rhagori wrth ddangos eu moch mewn sioeau amaethyddol lleol a chenedlaethol - hyd at 20 sioe'r flwyddyn.  Ym 1995, mi enillon nhw Brif Bencampwriaeth y moch yn Sioe Amaethyddol Frenhinol Cymru - gan ailadrodd y llwyddiant yn 2016. Maent hefyd wedi cystadlu yn y Ffair Aeaf ers cychwyn y digwyddiad yn 1990 - gan ennill ystod eang o anrhydeddau gan gynnwys Pencampwriaeth y Parau, y Bencampwriaeth Unigol a Phencampwr Carcas y Sioe.

Derbyniodd Joyce yr anrhydedd o feirniadu adran y Moch Cymreig yn Sioe Fawr Swydd Efrog yn 2014 ac yn Sioe Frenhinol Caerfaddon a'r Gorllewin yn 2017, yn ogystal â beirniadu amrywiaeth o gystadlaethau moch mewn Ralïau CFfI ledled Cymru.

Yn 2019, cafodd cyfraniad Joyce i’r sector moch ei gydnabod gyda gwobr Cymdeithasau Amaethyddol Brenhinol (ARAgS), yn ogystal â chael ei phenodi’n Gyfarwyddwr Anrhydeddus Cynorthwyol adran y Moch a Geifr yn Sioe Amaethyddol Frenhinol Cymru. Ers hynny mae hi hefyd wedi cymryd y rôl yn y Ffair Aeaf ac yn Brif Stiward yn yr Ŵyl Wanwyn, gyda Joyce yn parhau i fod yn hyrwyddwr brwd dros y sector moch a’i ddyfodol yng Nghymru.

Cynhaliwyd y seremoni wobrwyo yng nghinio Nadolig cangen Sir Gaerfyrddin Undeb Amaethwyr Cymru yn y Forest Arms, Brechfa, gydag is-lywydd rhanbarthol Undeb Amaethwyr Cymru, Anwen Hughes, a Sian Thomas, Cadeirydd Cymdeithas Amaethyddol a Helwyr y Siroedd Unedig, yn cyflwyno’r wobr i Joyce.

Wrth longyfarch Joyce ar ei gwobr, dywedodd cadeirydd Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin, Ann Davies AS: “Mae Joyce yn enillydd teilwng o’r wobr hon, gan gydnabod ei gwaith diflino a’i hymroddiad dros y degawdau i sector amaethyddol Sir Gaerfyrddin. Yn benodol, dylid canmol ei hymrwymiad cyson a’i brwdfrydedd heintus tuag at y sector moch drwu ei chyflawniadau a’i rolau beirniadu.- ac rwy’n gwybod bod hyn eisoes wedi’i gydnabod ar lefel Cymru a’r DU drwy ei llu o wobrau eraill.

"Yn ogystal ag ar fuarth y fferm ac yn y cylch arddangos, mae hi wedi ymroi ei gyrfa o ddydd i ddydd i gefnogi’r sector amaethyddol. Boed hynny gyda Dalgetty, y Bwrdd Marchnata Llaeth, a nawr gydag Undeb Amaethwyr Cymru, ni ellir diystyru ei gwaith caled a’i chefnogaeth i ffermwyr ledled Sir Gaerfyrddin, ac rwy’n falch iawn o weld ei hymdrechion a’i hymroddiad yn cael eu cydnabod drwy’r wobr hon.”

Mae Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) Ian Rickman wedi ymateb i’r Gyllideb Ddrafft a gyhoeddwyd gan Lywodraeth Cymru heddiw (dydd Mawrth 10 Rhagfyr).

Cyhoeddodd y Gyllideb ddrafft gynnydd ym mhob adran o'r Llywodraeth gyda'r adran Newid Hinsawdd a Materion Gwledig yn derbyn £36.35m (6.6%) ychwanegol a £71.95m mewn mwy o gyfalaf (31%);

Cyhoeddodd Llywodraeth Cymru hefyd y byddai’r terfyn uchaf o’r Cynllun Taliad Sylfaenol yn cael ei gadw ar £238m a darparu cyllid ychwanegol o £5.5m o ran adnoddau ac £14m o ran cyfalaf ar gyfer cynlluniau buddsoddi gwledig ehangach.

Yn gynharach eleni, cyflwynodd Undeb Amaethwyr Cymru dystiolaeth gynhwysfawr i Bwyllgor Cyllid y Senedd yn amlinellu’r angen dybryd i ddiogelu ac adfer cyllid fferm, yn ogystal â chynnal taliadau Cynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) ar eu cyfraddau presennol. Bu’r alwad hon ddilyn cyfres o doriadau dros y blynyddoedd diwethaf i gyllideb Materion Gwledig Cymru, gyda blwyddyn ariannol 2023-2024 yn gweld toriad o £37.5 miliwn. Dilynwyd hyn gan gyllideb 2024-2025, a ddatgelodd doriad pellach flwyddyn ar ôl blwyddyn o £62 miliwn, sef y gostyngiad cymharol mwyaf o unrhyw un o gyllidebau adrannol Llywodraeth Cymru, sef tua 13%.

Wrth ymateb i gyhoeddiad y Gyllideb Ddrafft, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman:

“Mae ffermwyr Cymru yn wynebu galwadau cynyddol i gyflawni ystod mwyfwy o amcanion cynaliadwyedd ac amgylcheddol, tra’n parhau i gynhyrchu bwyd o ansawdd uchel. 

O ystyried y toriadau anghymesur a wynebwyd yng nghyllideb Materion Gwledig Cymru dros y blynyddoedd diwethaf, mae penderfyniad Llywodraeth Cymru i gynyddu cyllid refeniw Newid Hinsawdd a Materion Gwledig 6.6% yn un i’w groesawu – er mae’n hanfodol bod Llywodraeth Cymru yn darparu eglurder ar frys ynghylch sut bydd cyllid adrannol yma yn cael ei ddosbarthu i gefnogi ffermydd teuluol a’n cymunedau gwledig.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru  wedi bod yn glir bod yn rhaid i Lywodraeth Cymruddiogelu taliadau Cynllun y Taliad Sylfaenol ar gyfer 2025-2026, yn enwedig wrth inni edrych ymlaen at y cyfnod pontio gyda’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy. I’r perwyl hwn, rydym yn croesawu’r penderfyniad i gynnal terfyn uchaf taliadau’r BPS – sy’n hollbwysig o ran darparu lefel o sicrwydd i ffermwyr yng Nghymru wrth iddynt wynebu llu o heriau a newidiadau eraill.

Er bod cyllid ychwanegol wedi'i ddarparu ar gyfer buddsoddiad gwledig ehangach a chynlluniau amgylcheddol, ceir cwestiynau brys ynghylch sut mae hyn yn cymharu â'r buddsoddiad gwledig a gafodd Cymru yn hanesyddol drwy'r rhaglenni cymorth Ewropeaidd.

O ystyried bod Llywodraeth y DU wedi gwneud penderfyniad i gynnal lefelau blaenorol o gyllid Materion Gwledig drwy Grant Bloc Llywodraeth Cymru, nid oes unrhyw reswm pam y dylid tynnu unrhyw gyllid yn ôl o’r cymorth ar gyfer Materion Gwledig - yn enwedig o ystyried bod Cymru wedi cael tua £90 miliwn yn flaenorol drwy’r grant Cronfa Amaethyddol Ewrop ar gyfer Datblygu Gwledig, gyda tua hanner ohono’n cael ei drosglwyddo’n flynyddol o’r taliadau uniongyrchol a dderbyniwyd gan ffermwyr.

Wrth edrych ymlaen, mae’n hollbwysig bod unrhyw gynnydd yn y gyllideb Newid Hinsawdd a Materion Gwledig yn cael ei ddyrannu’n deg i’r sector amaethyddol. Fel y bydd modelu economaidd yn debygol o’i ddangos, ni ellir disgwyl i gyllidebau’r dyfodol ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy aros ar y lefelau presennol - rhaid iddynt ar y lleiafswm gael ei gynnal fel ei fod yn cyfateb i gyfanswm cyllid hanesyddol Polisi Amaethyddol Cyffredin Ewrop o leiafswm o £337 miliwn y flwyddyn.”

Heddiw (25 Tachwedd), cyhoeddodd y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies AS, amlinelliad diwygiedig o’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy (SFS) a chrynodeb weithredol o ganfyddiadau’r Panel Adolygu Tystiolaeth Atafaelu Carbon.

Wrth ymateb i’r datganiad, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman: 

“Mae llwyth gwaith y tri grŵp rhanddeiliaid dros y misoedd diwethaf wedi bod yn ddwys wrth i ni weithio, a chytuno mewn egwyddor, ar gynllun diwygiedig. Rydym wedi croesawu’r cyfle i ymgysylltu a chydweithio ar y lefel hon ac yn credu ein bod bellach mewn lle gwell o ganlyniad.

“Gyfochr â materion pwysig, parhaus eraill megis y Diciâu, rheoliadau ansawdd dŵr a newidiadau i’r dreth etifeddiant, mae diwygio’r Cynllun hwn wedi parhau i fod yn flaenoriaeth allweddol i Undeb Amaethwyr Cymru - gan ein bod yn llwyr ymwybodol obwysigrwydd cymorth fferm i hyfywedd ein busnesau, yr economi wledig a’r gadwyn gyflenwi ehangach yma yng Nghymru.”

Wrth grynhoi rhai o'r newidiadau allweddol, amlygodd Mr Rickman fod disgwyliad y gorchudd 10% coed wedi'i ddisodli gan darged cynllun cyfan a Gweithred Sylfaenol ddiwygiedig. Nodwyd hefyd bod nifer y Gweithredoedd Sylfaenol wedi’u lleihau o 17 i 12, a bydd Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig ac ardaloedd sy’n gysylltiedig â hawliau pori tir comin bellach yn gymwys ar gyfer cyfran o’r Taliad Sylfaenol Cyffredinol.

“Mae’r cyhoeddiad heddiw ond yn ddiwedd ar y dechrau, fodd bynnag, ac mae yno fanylion sylweddol i weithio drwyddynt a’u cadarnhau, gyda’r dadansoddiad economaidd diweddaraf ac asesiadau effaith yn hollbwysig.

“Yn ganolog i hyn bydd ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddatblygu Taliad Gwerth Cymdeithasol sy’n adlewyrchu’r gwaith y mae ffermwyr Cymru yn eu cyflawni wrth gyfrannu at bob un o’r 4 amcan Rheoli Tir yn Gynaliadwy.

“Gyda’r Cynllun nawr fwy hygyrch a hyblyg yn dilyn newidiadau sylweddol - gan gynnwys dileu rheol orchudd coed o 10% a lleihad yn nifer o Weithredoedd Sylfaenol - mae'n rhaid i ni nawr sicrhau bod y gyllideb gysylltiedig â'r fethodoleg dalu yn gwarantu sefydlogrwydd economaidd ar gyfer ein ffermydd teuluol yng Nghymru mewn cyd-destun o nifer o heriau ehangach.” dywedodd Mr Rickman.

Cyflwynwyd ‘Gwobr Llwyddiant Oes’ Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) i sylfaenwyr busnes blaenllaw o ogledd Cymru mewn cinio arbennig a gynhaliwyd yng Ngwesty’r Cinmel, Abergele ar ddydd Gwener 8 Tachwedd 2024.

Dechreuodd Gareth a Falmai Roberts, sylfaenwyr y busnes iogwrt poblogaidd, Llaeth Y Llan, eu busnes o sied loi wedi’i haddasu yn eu ffermdy yn Llannefydd, Sir Ddinbych ym 1985 – gyda’r treialon cyntaf o’r cynnyrch yn cael eu cynnal yng nghefn eu cwpwrdd sychu!

Dros y tri degawd diwethaf, mae’r busnes wedi tyfu o nerth i nerth, gan symud i laethdy modern a ddyluniwyd ac a adeiladwyd yn 1995 gan ddefnyddio ysgubor fferm segur ac adeiladau eraill. Erbyn 2015, gyda’r brand wedi’i stocio ledled Cymru mewn 4 prif fanwerthwr a dwsinau o siopau annibynnol, cyrhaeddodd yr hen laethdy ei gapasiti, a dyluniwyd ac adeiladwyd cyfleuster cynhyrchu mwy ar fferm Roberts. Agorwyd y cyfleuster hwn yn swyddogol yn 2017 gan Lesley Griffiths AC, Ysgrifennydd Cabinet Llywodraeth Cymru dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig ar y pryd.

Mae’r busnes yn cyfuno gwerthoedd traddodiadol gyda thechnegau modern, gan gynhyrchu 14 o flasau iogwrt gwahanol, gan ddefnyddio llaeth Cymreig o’r ardal leol. Mae’r iogwrt yn cael ei werthu ledled Cymru a Lloegr, gyda’r busnes eisoes wedi ennill gwobr Cynhyrchydd Bwyd y Flwyddyn yng Ngwobrau Bwyd a Diod cyntaf Cymru yn 2022.

Cyflwynwyd gwobr Llwyddiant Oes Undeb Amaethwyr Cymru i Gareth a Falmai Roberts gan Lywydd FUW, Ian Rickman, gyda’r bariton operatig, John Ieuan Jones, hefyd yn bresennol ar y noson i ddarparu adloniant.

Dywedodd Ian Rickman, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru:

“Roedd Undeb Amaethwyr Cymru yn gwbl unfrydol y dylid cydnabod busnes hynod lwyddiannus Gareth a Falmai, ac roeddem yn falch iawn o gynnal y cinio hwn i anrhydeddu eu cyflawniadau a chyflwyno’r wobr hon iddynt.

O gynhyrchu eu pot iogwrt cyntaf, i’w llwyddiant presennol fel un o gynhyrchwyr bwyd mwyaf adnabyddus Cymru, mae Llaeth y Llan yn enghraifft ragorol o fentergarwch Cymreig, gyda ffermydd lleol a chynhyrchu bwyd yn ganolog i’w llwyddiant.

Rwy’n eu llongyfarch ar y cyflawniad haeddiannol hwn, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd eu busnes yn parhau i dyfu o nerth i nerth.”

Bydd elw o’r cinio, a’r arwerthiant hynod lwyddiannus, yn cael ei gyflwyno i Gronfa Goffa Apêl Goffa Dai Jones, sy’n cael ei weinyddu gan Gymdeithas Amaethyddol Frenhinol Cymru.

Cafodd swyddogion o Undeb Amaethwyr Cymru Sir Drefaldwyn gyfarfod yn ddiweddar ag Aelod Seneddol Maldwyn a Glyndŵr, Steve Witherden AS i drafod pryderon ynghylch Parc Cenedlaethol arfaethedig ar gyfer gogledd-ddwyrain Cymru, a all gynnwys cyfran helaeth o ogledd Powys.

Cafodd y cyfarfod ei gynnal ger Pistyll Rhaeadr yn Llanrhaeadr-ym-Mochnant, gan gynnig cyfle i Swyddog Gweithredol Sirol Undeb Amaethwyr Cymru, Emyr Wyn Davies a Chadeirydd Sir Undeb Amaethwyr Cymru, Wyn Williams, godi amryw o bryderon i Mr Witherden ynghylch datblygiad arfaethedig y Parc Cenedlaethol. Roedd y gwrthwynebiadau hyn yn cynnwys biwrocratiaeth ychwanegol a rheoliadau cynllunio, ac yn hollbwysig, y pryderon cynyddol a leisiwyd yn lleol ynghylch y pwysau y gallai’r dynodiad ei osod ar seilwaith lleol a chymunedau lleol.

Mae’r ymchwiliad i greu’r Parc Cenedlaethol yn dilyn ymrwymiad blaenorol gan Lywodraeth Cymru i ddynodi Parc Cenedlaethol newydd yng Nghymru yn seiliedig ar Ardal o Harddwch Naturiol Eithriadol bresennol Bryniau Clwyd a Dyffryn Dyfrdwy. Pe byddai’n cael ei sefydlu, hwn fyddai’r pedwerydd Parc Cenedlaethol yng Nghymru, a’r cyntaf ers 1957.

Mae’r cynigion ar hyn o bryd yn destun eu hail rownd o ymgynghori o dan ofal Cyfoeth Naturiol Cymru (CNC), gyda’r ffiniau arfaethedig yn ymgorffori Llyn Efyrnwy a Dyffryn Tanat, yn ogystal â threfi a phentrefi megis Llanfyllin a Meifod, gan ymestyn mor bell i’r gogledd â Threlawnyd yn Sir y Fflint.

Tra wrth Bistyll Rhaeadr, cyfeiriwyd at bryderon ynghylch y gor-dwristiaeth presennol ar y safle - gydag ymchwydd yn nifer yr ymwelwyr dros fisoedd yr haf yn aml yn arwain at oedi sylweddol mewn traffig a rhwystrau yn lleol - gan gael cael effaith andwyol ar drigolion lleol a ffermwyr. Lleisiwyd pryderon y byddai dynodiad Parc Cenedlaethol yn debygol o achosi ymchwydd pellach o dwristiaid, gan waethygu'r broblem.

Dywedodd Wyn Williams, Cadeirydd Undeb Amaethwyr Cymru Sir Drefaldwyn:

“Roeddem yn ddiolchgar iawn am y cyfle i gwrdd â Steve Witherden AS a chyfleu’r pryderon niferus sydd wedi codi’n lleol ynglŷn â dynodiad arfaethedig Parc Cenedlaethol gogledd-ddwyrain Cymru – a allai ymgorffori canran enfawr o Sir Drefaldwyn.

Er ein bod yn croesawu ymwelwyr ac yn cydnabod cyfraniad allweddol twristiaeth i’r economi leol, mae’n amlwg mai ychydig iawn o awydd sydd yn lleol am y dynodiad hwn.

Mewn ardaloedd yn Eryri a Bannau Brycheiniog rydym eisoes wedi gweld y niwed y gall gor-dwristiaeth ei gael ar gymunedau lleol – o fiwrocratiaeth ychwanegol a chyfyngiadau cynllunio, straen cynyddol ar gyfleusterau a seilwaith sydd eisoes yn crebachu, ac ymchwydd ym mhrisiau tai. Ar ben hynny, mae cost mor enfawr ar adeg pan fo cymaint o wasanaethau cyhoeddus eraill dan fygythiad yn codi cwestiynau sylweddol.”

Yn dilyn yr ymweliad â’r rhaeadr, cynhaliwyd cyfarfod rhwng Undeb Amaethwyr Cymru a Steve Witherden AS yn y Wynnstay Arms, Llanrhaeadr-ym-Mochnant. Cafwyd cyfle i ffermwyr a sefydliadau lleol - gan gynnwys y Clybiau Ffermwyr Ifanc - drafod cynigion y Parc Cenedlaethol ymhellach, yn ogystal â phryderon ehangach, gan gynnwys y newidiadau arfaethedig i dreth etifeddiant a amlinellwyd yng Nghyllideb ddiweddar Lywodraeth y DU.

“Croesawais y cyfle i gwrdd ag Undeb Amaethwyr Cymru Sir Drefaldwyn a chlywed y pryderon ynghylch dynodiad Parc Cenedlaethol a fyddai’n cynnwys gogledd Sir Drefaldwyn.

O gynllunio, i barcio i gyd-destun ehangach y pwysau ar gyllid cyhoeddus, mae’r pryderon yn ddealladwy, a byddwn yn annog y cyhoedd i gysylltu â mi a lleisio unrhyw bryderon neu sylwadau yn ymgynghoriad parhaus Cyfoeth Naturiol Cymru, sy’n dod i ben 16 Rhagfyr 2024.”

Cynhaliwyd cyfarfod arall yn Llanrhaeadr-ym-Mochnant ar yr un noson, a fynychwyd gan dros 200 o aelodau o’r gymuned leol, yr awdurdod lleol a busnesau – gyda mwyafrif helaeth yn gwrthwynebu’r cynigion ar gyfer dynodiad Parc Cenedlaethol.