Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi nodi ei phrif ofynion o Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru er gwaethaf yr heriau o geisio ymdopi â sefyllfa  wleidyddol sy’n newid yn gyson.

Mae safiad yr Undeb yn parhau’n gadarn a diflino o fewn arena wleidyddol sy’n newid o hyd.

Mae ffermio yng Nghymru ar groesffordd bwysig a fydd yn pennu dyfodol y diwydiant am ddegawdau i ddod. Er bod y trywydd yn dibynnu i raddau helaeth ar ddatblygu polisïau amaethyddol datganoledig yma yng Nghymru, ni ddylid anghofio y bydd y penderfyniadau a wneir gan Lywodraeth newydd y DU yn pennu, i bob pwrpas, y cyllid sydd ar gael i Lywodraeth Cymru i gefnogi amaethyddiaeth a datblygu gwledig.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu’r ddarpariaeth o gynlluniau cymorth i helpu i bontio’r bwlch nes bod y Cynllun Ffermio Cynaliadwy’n cael ei roi ar waith, yn ogystal â pharhad mawr ei angen Cynllun y Taliad Sylfaenol, fel y bu’r Undeb yn lobïo amdano, i roi sefydlogrwydd i ffermydd teuluol yng Nghymru.

Bydd Cynllun Cynefin Cymru unwaith eto ar agor ar gyfer ceisiadau gan ffermwyr sydd ag ardaloedd wedi’u nodi fel cynefin ar eu tir.  Gellir ymestyn cytundebau Tir Comin Cynllun Cynefin Cymru, mae darpariaethau Cyswllt Ffermio wedi’u hymestyn, a bydd y Taliadau Cymorth Organig yn parhau yn 2025

Rhaid i Lywodraeth Cymru barhau i wrando ar ffermwyr Cymru wrth i’r crynodeb o ymatebion i ymgynghoriad diweddaraf y Cynllunio Ffermio Cynaliadwy (SFS) gael ei gyhoeddi. Mae llais y diwydiant wedi bod yn uchel ac yn glir, a hyd yn hyn, mae wedi bod yn broses heriol i bawb dan sylw.

Nid yw’n syndod bod y farn gyffredin o du’r nifer enfawr o 12,000 o ffermwyr a sefydliadau a ymatebodd i’r ymgynghoriad yn galw am newidiadau sylweddol i gynigion y cynllun.

Bydd Undeb Amaethwyr Cymru’n mynd ati’n ddi-oed i anfon neges glir i Lywodraeth Lafur newydd y DU yn San Steffan bod angen setliad ariannol blynyddol teg ar Gymru o £450 miliwn o gyllid etifeddol PAC yr UE, i gefnogi cynhyrchiant, yr economi wledig, a’r gwaith a wna ffermwyr dros yr amgylchedd.

Serch y rhwystredigaeth am yr oedi cyn cyflwyno deddfwriaeth Dolur Rhydd Feirysol Buchol (BVD) yng Nghymru, bydd Gorchymyn BVD Cymru 2024, y bu disgwyl hir amdani, yn cael ei chyflwyno o 1 Gorffennaf 2024.

Ffermio’n parhau i fod yn un o’r galwedigaethau mwyaf peryglus

Mae’r Gweithgor Iechyd a Diogelwch wedi cadarnhau bod 27 o bobl wedi marw ar ffermydd dros y flwyddyn ddiwethaf.  Gydag wyth digwyddiad ychwanegol yng Ngogledd Iwerddon, mae cyfanswm y marwolaethau a gofnodwyd ar gyfer 2023 a 2024 yn 35, hyd yn hyn.

Yn ystod y cyfnod o dywydd sych a gafwyd nôl ym Mehefin manteisiodd nifer o bobl ar y cyfle i wneud y mwyaf o’r tywydd da a thorri gwair yn gynnar.  Er bod y tymheredd yn ffafriol, ni chafodd pob ardal ddiwrnodau o haul uniongyrchol, gan olygu bod y glaswellt a dorrwyd yn cael ei sychu mwy gan y cynhesrwydd a’r gwynt.

Mae’r Grŵp Iechyd a Lles Anifeiliaid Cnoi Cil wedi cyhoeddi diweddariad ar y risg mewn perthynas â chlefyd y Tafod Glas.  Yn sgil y tywydd cynhesach yn ddiweddar, gyda’r tymheredd dyddiol cyfartalog yn uwch na 12°C yn gyson, mae yna bosibilrwydd bellach o drosglwyddo feirws y Tafod Glas (BTV) mewn siroedd risg uchel.

Ar 1 Gorffennaf 2024 cyflwynwyd Gorchymyn Dolur Rhydd Feirysol Buchol (BVD) 2024 i waredu buchesi yng Nghymru o BVD.

Mae BVD yn feirws heintus mewn gwartheg sy’n achosi amryw o broblemau iechyd megis:

Bydd y ffordd mae'r stocrestr yn cael ei chynnal yng Nghymru yn newid.   Er mwyn sicrhau bod y stocrestr flynyddol yn gyson â holl wledydd eraill y DU, y dyddiad ar gyfer stocrestr yng Nghymru fydd 1 Rhagfyr bellach, ond ni fydd yr wybodaeth sydd ei hangen yn newid. 

Mae dau newid arwyddocaol:

Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ymarfer cadarnhau data, fel rhan o’r Cam Paratoi ar gyfer y Cynllun Ffermio Cynaliadwy (SFS).

Nod yr ymarfer cadarnhau data yw diweddaru systemau mapio RPW gyda’r ardaloedd cynefin  a’r gorchudd coed cywir ar ffermydd, cyn i’r SFS gael ei ddylunio’n derfynol a’i gyflwyno yn 2026.

Dyddiadau Ffenestri Datgan Diddordeb Gorffennaf 2024

Ar ôl i’r DU adael yr Undeb  Ewropeaidd (UE) yn swyddogol, mi roedd yna, ar y dechrau, awydd gwleidyddol yn San Steffan i arwyddo cytundebau masnach rydd brysiog a datgelu ‘buddiannau’ ein trefniadau masnachu ar ôl Brexit.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi lleisio pryderon clir am y cytundebau masnach rydd gydag Awstralia a Seland Newydd, yn enwedig am nad yw cytundeb Awstralia o fawr o werth i economi’r DU yn ei gyfanrwydd. 

Wrth inni nesáu at yr Etholiad Cyffredinol, mae UAC, ar y cyd ag NFU Cymru a CFfI Cymru, wedi trefnu 15 o hystingau ledled Cymru i ddarparu’n haelodau â chyfle i holi eu hymgeiswyr lleol ar ffermio a materion gwledig yng Nghymru.

Mae ffermio yng Nghymru wedi cyrraedd croesffordd bwysig a fydd yn pennu ei ddyfodol am ddegawdau i ddod.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru’n falch iawn o gyhoeddi bod Gareth Parry wedi ei benodi yn Bennaeth Polisi, a hynny ychydig ddyddiau’n unig cyn ei briodas.

Roedd dathliad dwbl i Gareth, brodor o Lanfarian ger Aberystwyth, wrth iddo ef a Catrin, Rheolwr Swyddfa pencadlys Undeb Amaethwyr Cymru, briodi yn ddiweddar. Maent eisoes wedi ymgartrefu ar fferm odro, bîff a defaid y teulu yn Llanafan, Ceredigion.

Mae Hufenfa Mona wedi cyhoeddi dyfodol ansicr i’w cyflenwyr llaeth, ar ôl methu â sicrhau cyllid gan randdeiliaid, ac maent wedi dweud wrth eu cyflenwyr y bydd cwmni prosesu llaeth arall yn prosesu llaeth dros dro.

Mae’r cyfleuster yn cael ei bweru gan ynni adnewyddadwy ac mae ganddo’r potensial i gynhyrchu 30,000 tunnell o gaws cyfandirol y flwyddyn.  Mae ymrwymiad Hufenfa Mona i ostwng ôl troed carbon y broses o gynhyrchu caws yn golygu mai nhw oedd y cyntaf yn y DU i ddefnyddio lorïau trydan i gasglu llaeth.

Tir ffermio organig yn cynyddu yn yr UE

Roedd y tir a ddefnyddir i greu cynnyrch amaethyddol organig yn cyfrif am 10.5% o holl dir ffermio’r UE yn 2022, sef cynnydd o 79% mewn tir ffermio organig rhwng 2012 a 2022.

Ffrainc sydd ar y blaen, gyda’r nifer uchaf o hectarau organig o blith gwledydd yr UE, sef 2.9 miliwn yn 2022, a oedd yn cyfrif am 17% o gyfanswm y bloc, ac yna Sbaen (2.7 miliwn hectar), Yr Eidal (2.3 miliwn) a’r Almaen (1.6 miliwn).  Roedd llai na 5% o dir Iwerddon, Bwlgaria a Malta yn cael ei ffermio’n organig yn 2022.

Mae’r canllawiau diweddaraf wedi’u cyhoeddi ar wefan Llywodraeth Cymru ynghylch y newidiadau i’r gofynion o ran profion TB Gwartheg cyn ac ar ôl symud a gyflwynwyd ar 1 Chwefror 2024.

Mae angen i bob anifail sy'n symud o ddaliad heb gyfyngiadau yng Nghymru fod wedi cael canlyniad clir i brawf cyn symud (PrMT) o fewn y 60 diwrnod cyn symud. Mae hyn oni bai bod yr anifail o dan 42 diwrnod oed, neu os yw'r symud yn esempt.

Mae cyfraith newydd wedi’i phasio ar allforio anifeiliaid byw o Brydain Fawr.

O 22 Gorffennaf 2024, mae’n drosedd allforio da byw a cheffylau i’w lladd a’u pesgi o Brydain Fawr.  Mae Deddf Lles Anifeiliaid (Allforion Da Byw) 2024 yn gwahardd allforio gwartheg, defaid, moch, geifr a cheffylau i’w pesgi a’u lladd o Brydain Fawr.

Mae deddfwriaeth newydd yn cael ei chyflwyno yng Nghymru yr haf hwn i ddileu BVD. Mae dolur rhydd feirysol buchol (BVD) yn glefyd feirysol sy'n effeithio ar wartheg. Gall arwain at erthylu, anffrwythlondeb, a lloi sydd wedi'u hanffurfio – a gall beryglu iechyd a lles y fuches, yn enwedig y stoc ifanc.

Mae Cyswllt Ffermio yn cynnig cyngor arbenigol i wella perfformiad busnes a thechnegol.

Mae'r Gwasanaeth Cynghori yn darparu cyngor arbenigol annibynnol, cyfrinachol ac wedi’i deilwra ar gyfer Ffermwyr Cymru

Cafodd mesurau newydd yn gofyn bod ceidwaid adar yn cofrestru eu hadar yn swyddogol, beth bynnag yw maint eu haid, eu cyhoeddi ar 19 Mawrth 2024. 

Ar hyn o bryd, dim ond ceidwaid gyda mwy na 50 o adar sy’n gorfod cofrestru eu haid.  Bydd y newidiadau a gyhoeddwyd yn gwneud hi’n orfodol i geidwaid, beth bynnag yw maint eu haid, i gofrestru eu hadar yn swyddogol cyn y dyddiad cau, sef 1 Hydref yng Nghymru

Dyddiadau ffenestri datgan diddordeb Mehefin 2024

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu’r newyddion bod Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies, yn derbyn yn llawn yr argymhellion a gyflwynwyd iddo gan y Grŵp Cynghori Technegol newydd  ar gyfres o fesurau a fydd yn darparu hyblygrwydd mewn perthynas â difa gwartheg gyda TB ar y fferm.

Mae UAC wedi croesawu’r newyddion bod Llywodraeth Cymru am barhau gyda Chynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) i gefnogi ffermwyr Cymru ochr yn ochr â chyfnod paratoi’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy (SFS) ar gyfer 2025.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu cyhoeddiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig yn amlinellu ei gynlluniau i greu Bwrdd Crwn Gweinidogol, a fydd yn ystyried y dystiolaeth, ac yn arwain y gwaith o ddatblygu Cynllun Ffermio Cynaliadwy (SFS) diwygiedig.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu’r cyhoeddiad a wnaed ar 29 Ebrill gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies AS, y bydd dau gynllun cymorth ar gyfer buddsoddi ar ffermydd yn agor yn fuan, gyda dyraniad cyllideb o £20 miliwn.

Mae DEFRA wedi cyhoeddi bod Rheoliadau Ymrwymiadau Masnachu Teg (Llaeth) Cymru 2024 wedi’u gosod, a disgwylir y bydd y rheoliadau newydd yn dechrau ar 9fed Gorffennaf 2024 ar gyfer pob contract prynu llaeth newydd.  Ar yr un pryd bydd y cyfnod pontio o ran sicrhau bod contractau presennol yn cydymffurfio yn dod i ben ar 9fed Gorffennaf 2025.

Pryderon ynghylch prinder milfeddygon yn y DU

Mae pwyllgor Yr Amgylchedd, Bwyd a Materion Gwledig y DU wedi ysgrifennu at ysgrifennydd DEFRA yn dweud bod y prinder milfeddygon domestig wedi gwaethygu ers yr 11.5% o ddiffyg a amcangyfrifwyd yn 2018.

Mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi dau grant seilwaith fferm newydd gwerth £20 miliwn.  Y ddau gynllun i gynorthwyo ffermwyr i fodloni Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 yw’r Cynllun Buddsoddi Mewn Rheoli Maethynnau a’r Cynllun Grantiau Bach – Gorchuddio Iardiau.

Yn ddiweddar,  mae Cyswllt Ffermio wedi lansio set newydd o fodiwlau ar-lein yn seiliedig ar arferion sy’n cynnal cynhyrchiant ac iechyd tir amaeth a da byw mewn ffordd gynaliadwy, i helpu ffermwyr Cymru wrth iddynt drosglwyddo i’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy (SFS).

Mae’r Grŵp Iechyd a Lles Anifeiliaid Cnoi Cil wedi darparu’r wybodaeth BTV ddiweddaraf (20fed Mai).  Maent yn cynghori y dylai ffermwyr a’r diwydiant barhau i fod yn wyliadwrus ac yn ofalus, a defnyddio tactegau sy’n seiliedig ar dystiolaeth er mwyn gweithredu i liniaru effaith y straen diweddaraf, sef BTV-3.

Mae Taliadau Gwledig Cymru wedi cyhoeddi diweddariad o’r canllaw ‘Pan ddaw’r archwilydd’ ar gyfer ffermwyr sy’n paratoi ar gyfer archwiliad.

Mae archwiliadau’n cymryd lle ar ganran o ffermydd bob blwyddyn i sicrhau bod ffermwyr yn cydymffurfio â rheolau a rheoliadau gofynnol sy’n amod ar gyfer derbyn cymorth ariannol, neu o ganlyniad i gadw da byw.

Mae Hybu Cig Cymru (HCC) wedi cyhoeddi prosiect peilot newydd, sy’n anelu at hybu proffidioldeb a chynaliadwyedd y sector cig eidion yng Nghymru.

Bydd y prosiect – Datgarboneiddio Cig Eidion Cymru PGI  - yn gwerthuso effaith pesgi gwartheg o fewn cyfnod magu byrrach ar elw economaidd ac allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr.

Mae prosiect ymchwil fforensig newydd sy’n cael ei redeg gan Brifysgol John Moores Lerpwl yn gweithio gyda’r heddlu, milfeddygon a ffermwyr i wella’r broses o gasglu DNA cŵn sy’n troseddu oddi ar dda byw sydd wedi dioddef ymosodiad. 

Dyddiadau ffenestri datgan diddordeb Mai 2024

Yn dilyn cyhoeddiad yr wythnos diwethaf (15 Ebrill), cwrddodd y Grŵp Cynghori Technegol hirddisgwyliedig ar BT Gwartheg  am y tro cyntaf, gyda’r Athro G Hewinson, Cadair Sêr Cymru yng Nghanolfan Rhagoriaeth TB Cymru, yn arwain y grŵp.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi tynnu sylw at yr heriau y mae ffermwyr yn eu hwynebu oherwydd y tywydd gwlyb, a galwodd yr Undeb am ymyriadau posib yn ystod uwchgynhadledd a gynhaliwyd yn ddiweddar (19 Ebrill).

Wedi’i threfnu gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies AS

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi cwrdd â Phrif Weinidog newydd Cymru, Vaughan Gething ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Faterion Gwledig a Newid Hinsawdd newydd, Huw Irranca-Davies, i drafod dyfodol y diwydiant amaeth.

Mae UAC yn croesawu’r cyfle cynnar hwn i amlinellu’r heriau presennol sy’n ein hwynebu fel diwydiant ac i drafod y camau nesaf posibl gyda’r Prif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet newydd yn dilyn cais gan UAC am gyfarfod brys.

Yn ddiweddar (21 Mawrth) mi ddarparodd Undeb Amaethwyr Cymru dystiolaeth lafar fel rhan o ymchwiliad Pwyllgor Newid Hinsawdd, Yr Amgylchedd a Seilwaith y Senedd i’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy, gan gyflwyno achos cryf dros yr angen i ailfeddwl y cynigion presennol.

Wrth i Brif Weinidog newydd Cymru, Vaughan Gething AS gyhoeddi ei Gabinet Seneddol newydd, datgelwyd mai Huw Irranca-Davies AS sydd wedi’i benodi’n Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig.

Mewn llythyr a anfonwyd at yr Ysgrifennydd newydd, dywedodd UAC – Yn gyntaf, hoffai UAC longyfarch Huw Irranca-Davies ar gael ei benodi’n Ysgrifennydd newydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig. 

Diogelwch y cyflenwad bwyd yn debygol o fod yn brif flaenoriaeth i’r UE o 2024-2029

Mae copi drafft a ddatgelwyd heb ganiatâd o Agenda Strategol yr UE, sy’n amlinellu blaenoriaethau’r UE ar gyfer 2024-2029 wedi gosod diogelwch y cyflenwad bwyd fel blaenoriaeth o ran polisi amaethyddol.

Mae Bwrdd Tanau Gwyllt Cymru wedi lansio ymgyrch o’r enw Doeth i Danau Gwyllt, sy’n anelu at addysgu unigolion ar yr arferion gorau i osgoi ac atal tanau gwyllt yng Nghymru.  Mae’r Bwrdd am weithio gyda chymunedau i adeiladu cefn gwlad iachach a mwy cydnerth, a datblygu cefn gwlad mwy bioamrywiol ar gyfer y dyfodol.

Mae prosiect ar droed yn Sir Gâr y Gwanwyn hwn i dynnu lluniau a mapio’r holl standiau llaeth sydd wedi goroesi yn y sir.  Mae Anthony Rees, mewn cydweithrediad â Chlybiau Ffermwyr Ifanc Sir Gâr, yn ymgymryd â’r prosiect ac yn gofyn am help gyda’r canlynol:

• Unrhyw hen luniau o standiau llaeth, standiau sy’n cael eu defnyddio, gyda chaniau neu lorïau, neu hyd yn oed standiau llaeth yn y cefndir mewn llun
  Darllen mwy: Prosiect i gofio standiau llaeth Sir Gâr

Mae Cyswllt Ffermio wedi cyhoeddi bod 17 o gyrsiau hyfforddiant newydd wedi’u hychwanegu at eu rhaglen hyfforddiant o fis Ebrill.  Mae 120 o gyrsiau ar gael bellach, gyda chymhorthdal o hyd at 80% i unigolion sydd wedi cofrestru.

Un o’r cyrsiau newydd sydd ar gael erbyn hyn yw BASIS FACTS – Cynllun Ardystio a Hyfforddi Cynghorwyr Gwrtaith

Cafodd mesurau newydd yn gofyn bod ceidwaid adar yn cofrestru eu hadar yn swyddogol, beth bynnag yw maint eu haid, eu cyhoeddi ar 19 Mawrth 2024. 

Ar hyn o bryd, dim ond ceidwaid gyda mwy na 50 o adar sy’n gorfod cofrestru eu haid. 

O 1af Ebrill 2024 cafodd Gorchymyn Cyflog Amaethyddol (Cymru) 2023 ei ddisodli gan Orchymyn 2024, gyda newidiadau’n dod i rym. 

O 1af Ebrill:

•   Mae’r cyfraddau tâl isaf ar gyfer pob gradd o weithiwr wedi cynyddu. 
•   Mae’r holl lwfansau (gan gynnwys lwfansau cŵn) wedi cynyddu 8.5%.
• Bellach mae’r gyfradd am oramser yn 1.5 gwaith cyfradd fesul awr go iawn gweithiwr amaethyddol, yn hytrach na’r gyfradd fesul awr berthnasol ar gyfer gweithiwr amaethyddol.
  Darllen mwy: Newidiadau i’r Isafswm Cyflog Amaethyddol o 1af Ebrill 2024

Mae prawf hiliogaeth mwyaf blaenllaw y DU ar gyfer bridio hyrddod da i gynhyrchu ŵyn, sef RamCompare, wrthi’n galw ar ffermydd defaid masnachol ledled Cymru i ymuno â’r prosiect, i gefnogi ei ymgyrch i wella geneteg defaid ledled y wlad.

Dyddiadau ffenestri datgan diddordeb Ebrill 2024

Mae ymateb Undeb Amaethwyr Cymru i ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar y Cynllun Ffermio Cynaliadwy:  ‘Cadw Ffermwyr i Ffermio’ wedi mynegi pryder am faint y newid sydd ei angen i sicrhau bod y cynllun yn addas i’r diben o fewn yr amser sydd ar gael.

Lluniwyd ymateb yr Undeb yn dilyn trafodaethau ag aelodau a chynrychiolwyr y sector yn ystod 13 o gyfarfodydd rhanbarthol a gynhaliwyd ledled Cymru.