i) 93% o ffermydd Cymru wedi cael eu taliadau BPS 2021 llawn neu olaf

Ar 15fed Rhagfyr 2021, cyhoeddodd y Gweinidog Materion Gwledig Lesley Griffiths fod dros 93% o fusnesau fferm Cymru wedi derbyn eu taliadau Cynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) llawn neu olaf.

Roedd hyn yn uwch na nifer y taliadau a wnaed yn gynnar yn ffenestr 2020, ac yn golygu bod £227 miliwn wedi’i dalu i dros 15,000 o ffermwyr ledled Cymru, gan gynnwys y taliadau ymlaen llaw a wnaed ym mis Hydref.

Serch hynny, mae UAC yn annog Llywodraeth Cymru i brosesu’r taliadau BPS 2021 sydd ar ôl mor gyflym â phosib.

ii) Ad-drefnu Plaid Cymru yn sgil y Cytundeb Cydweithio

Mae Plaid Cymru wedi’i had-drefnu’n ddiweddar fel rhan o’r Cytundeb Cydweithio â Phlaid Lafur Cymru, gyda Cefin Campbell, AS, yn cael ei ethol fel yr Ail Aelod Dynodedig.

Mae gan Heledd Fychan AS, Sioned Williams AS a Mabon ap Gwynfor AS rolau newydd ill tri, gyda Mabon ap Gwynfor yn dod yn llefarydd newydd Plaid Cymru ar Amaethyddiaeth a Materion Gwledig.

iii) Y manwerthwr Aldi’n parhau i gefnogi cynhyrchwyr bwyd Prydeinig trwy gydol y pandemig

Mae’r manwerthwr mawr Aldi wedi cyhoeddi ei fod wedi gwario £1.6 biliwn ychwanegol gyda chyflenwyr Prydeinig ers dechrau pandemig Covid-19. Mae hyn yn cynnwys £125 miliwn ar gig, dofednod a chynnyrch llaeth Prydeinig.

Ochr yn ochr â’i ymrwymiad i werthu 100% cig ffres a chynnyrch llaeth Prydeinig, mae Aldi wedi ailadrodd ei addewid i wario £3.5 biliwn ychwanegol bob blwyddyn gyda busnesau Prydeinig erbyn diwedd 2025.

O 17eg Ionawr 2022, bydd 2 newid newydd i’r rheolau mewn perthynas ag achosion o TB Gwartheg yn dod i rym yng Nghymru.

Newid 1: Statws Heb TB Swyddogol wedi’i Ddiddymu (OTFW) yn Ddiofyn

Bydd pob achos newydd o TB ledled Cymru (gyda’r 2 eithriad a restrir isod) yn cael eu categoreiddio fel Statws Heb TB Swyddogol wedi’i Ddiddymu (OTFW).

Y ddau eithriad, a fydd yn parhau i gael eu categoreiddio fel Statws Heb TB Swyddogol Wedi’i Atal (OTFS) yw:

1. Buchesi Statws Heb TB Swyddogol (OTF) lle mae un neu ragor o achosion lladd-dy tybiedig wedi’u datgelu ac mae canlyniadau meithriniad yn dal i fod yn yr arfaeth
2. Achosion mewn buchesi lle mae anifeiliaid nad ydynt wedi’u magu ar y fferm yn ymateb yn bositif i brofion gwrthgyrff Interfferon-gamma a/neu IDEXX yn unig (h.y. dim adweithyddion croen) ac nad yw'r clefyd wedi'i gadarnhau ar ganlyniadau PME/meithriniad.

Bydd buchesi OTFS lle dechreuodd yr achos o TB cyn 15fed Tachwedd 2020 yn aros yn OTFS oni bai bod adweithydd prawf croen pellach yn cael ei ddatgelu, neu bod yna ffactorau risg epidemiolegol.

Beth mae’r newid hwn yn ei olygu i mi?

Mae Llywodraeth Cymru’n chwilio am fwy o ffermwyr i gymryd rhan yng ngham nesaf y broses o gyd-ddylunio’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy.

Bwriedir cyflwyno’r cynllun arfaethedig yn 2025, gan ganiatáu cyfnod pontio o sawl blwyddyn i symud i ffwrdd o’r system bresennol, sef Cynllun y Taliad Sylfaenol (BPS).

Mae ffermwyr Cymru’n cael eu hannog i gofrestru i gymryd rhan yn y broses, er mwyn rhoi barn uniongyrchol ar ymarferoldeb y cynigion sy’n sail i’r cynllun newydd a’i bolisïau ehangach.

Dywed Llywodraeth Cymru y bydd y cynllun ‘yn cynorthwyo ffermwyr i leihau ôl troed carbon eu ffermydd, yn helpu i wella’r amglchedd, a chynhyrchu bwyd mewn ffordd gynaliadwy.’

Bydd cam nesaf y cyd-ddylunio’n arwain at ymgynghoriad terfynol ar y Cynllun Ffermio Cynaliadwy yng ngwanwyn 2023.

I gofrestru ar gyfer ail gam y broses o gyd-ddylunio’r cynllun newydd, gall ffermwyr gofrestru eu diddordeb ar wefan Llywodraeth Cymru neu siarad â’u cynrychiolydd Gwasanaeth Cyswllt Ffermio lleol.

Mae ffermwyr ledled Cymru sy’n cadw defaid a geifr yn cael eu hatgoffa i gyflwyno eu stocrestr flynyddol erbyn 1af Chwefror 2022.

Mae angen i’r stocrestr nodi nifer y defaid a/neu eifr oedd yn berchen i bob daliad (CPH) ar 1 Ionawr 2022.

Mae ffermwyr yn cael eu hannog i gwblhau’r ffurflen ar-lein drwy eu cyfrif EIDCymru ond gellir cyflwyno copïau papur hefyd.

Y dyddiad cau ar gyfer cyflwyno’r ffurflen yw Dydd Mawrth 1af Chwefror ac mi all ei chyflwyno’n hwyr gynyddu’r risg o gael eich dewis ar gyfer archwiliad.

Mae angen i ffermwyr nad ydynt yn cadw defaid neu eifr bellach ddatgofrestru, arwyddo a dychwelyd y ffurflen ddatgan.

Gellir llenwi ffurflenni ar-lein drwy fewngofnodi ar www.eidcymru.org. Dylid anfon copïau drwy’r post i EIDCymru, Tŷ Merlin, Parc Merlin, Aberystwyth, SY23 3FF.

Mae mwyafrif helaeth y rheolau Trawsgydymffurfio’n parhau i fod yn berthnasol fel yn 2021. Mae Llywodraeth Cymru wedi diweddaru taflenni ffeithiau ac adrannau cysylltiedig y Safonau Dilysadwy ar gyfer 2022, i adlewyrchu newidiadau mewn gofynion, arfer da, ac i egluro geiriad:

SMR 4: cyfraith bwyd a bwyd anifeiliaid. Mân newidiadau i egluro geiriad y gofynion.
SMR 6: adnabod a chofrestru moch. Canllawiau newydd ar dagio moch i'w hallforio wedi’u cynnwys. Manylion cyswllt wedi'u diweddaru.
SMR 7: adnabod a chofrestru gwartheg. Canllawiau newydd ar dagio gwartheg i'w hallforio wedi’u cynnwys.
SMR 8: adnabod defaid a geifr. Canllawiau newydd ar dagio defaid a geifr i'w hallforio wedi’u cynnwys. Gofyniad i gadw dogfennau symud wedi’i ddiweddaru.
SMR 10: cyfyngiadau ar ddefnyddio Cynhyrchion Diogelu Planhigion (PPP). Eglurhad o ddiffiniad PPP a darpariaethau'r CE a ddargedwir. Manylion cyswllt wedi'u diweddaru.
GAEC 6: pridd a deunydd organig - eu diogelu. Diweddarwyd y canllawiau o ran cyswllt â’r Asesiad o'r Effaith ar yr Amgylchedd.

Mae’r holl ddogfennau cysylltiedig ar gael yma: https://llyw.cymru/trawsgydymffurfio-2022

Mae Hybu Cig Cymru (HCC) wedi cyhoeddi ei rifyn diweddaraf o’r ‘Llyfr Bach o Ffeithiau am Gig’.

Mae’r cyhoeddiad blynyddol hwn yn cynnwys ystadegau a gwybodaeth gyffredinol am amaethyddiaeth yng Nghymru, gydag adrannau penodol ar wartheg, defaid a moch, dros y 12 mis diwethaf – sef blwyddyn eithriadol i ddiwydiant cig coch y DU.

Mae’r Llyfr Bach o Ffeithiau am Gig ar gael yma: https://meatpromotion.wales/cy/newyddion-a-diwydiant/adnoddau-datar-farchnad

Mae bwletinau misol y farchnad HCC ar gael yma: https://meatpromotion.wales/cy/newyddion-a-diwydiant/bwletin-y-farchnad

Mae’r Sefydliad Amaethyddol Brenhinol Llesiannol (RABI) wedi lansio dau wasanaeth cymorth newydd mewn ymateb i ganlyniadau’r Arolwg Ffermio Mawr, a ddatgelodd bod 36% o’r gymuned ffermio’n debygol o ddioddef, neu o bosib yn dioddef o iselder.

Mae cwnsela personol ar gyfer pobl ffermio, a hyfforddiant iechyd meddwl sy’n canolbwyntio ar ffermio ar gyfer y sector amaethyddol ehangach, yn ddau wasanaeth newydd sy’n anelu at ddarparu cymorth iechyd meddwl cynnar.

Mae’r cwnsela personol cyfrinachol a di-dâl yn darparu:
• Mynediad at gwnselydd proffesiynol o fewn 24 awr o alwad
• Cymorth heb atgyfeiriad clinigol
• Cymorth wedi’i ddarparu gan bobl broffesiynol hyfforddedig sy’n deall pwysau a heriau ffermio
• Cwnsela wyneb yn wyneb, dros y ffôn neu drwy fideo gynadledda.

Mae RABI yn gobeithio y bydd yr hyfforddiant iechyd meddwl sy’n canolbwyntio ar ffermio yn darparu platfform i unigolion o fewn y sector i siarad am eu profiadau, a magu’r hyder i gael y sgyrsiau hyn â phobl eraill.

Mae’r ddau wasanaeth yn cael eu darparu mewn partneriaeth â Red Umbrella, sef darparwr arbenigol, di-elw sy’n cynnig cwnsela iechyd meddwl achrededig, hyfforddiant iechyd meddwl, a chymorth ôl-ofal.

Ewch i www.rabi.org.uk i gael mwy o wybodaeth, neu i gael help ffoniwch llinell gymorth 24/7 RABI ar 0800 188 4444.

Mae Hybu Cig Cymru (HCC) wedi ail-lansio ei raglen Ysgoloriaeth Deithio ar gyfer unrhyw un sydd wedi’i gyflogi’n llawn-amser o fewn y sector cig coch.

Bydd ymgeiswyr llwyddiannus yn treulio hyd at chwe wythnos yn astudio agweddau penodol o’r sector cig eidion, defaid neu borc mewn gwlad o’u dewis nhw. Bydd angen i brosiect yr ysgoloriaeth ddangos sut y gall wneud cyfraniad parhaus i’r diwydiant.

I ymgeisio, rhaid i unigolion lenwi’r ffurflen gais ar wefan HCC cyn 11eg Chwefror 2022.

Os yn llwyddiannus, byddant yn derbyn hyd at £3,000 tuag at y daith. Yn gyfnewid am hynny, disgwylir iddynt gyflwyno adroddiad i HCC ar eu canfyddiadau, a bod yn barod i rannu eu gwybodaeth newydd â’r diwydiant drwy wneud cyflwyniadau gerbron grwpiau o ffermwyr.

Mae Grisial Roberts, myfyriwr PhD gyda’r Sefydliad Heintiau, Gwyddorau Milfeddygol ac Ecolegol ym Mhrifysgol Lerpwl, yn cynnal astudiaeth o achosion o glefydau parasitig ymhlith gwartheg sy’n pori ar draws y DU, a’r dulliau rheoli presennol.

Anogir ffermwyr sy’n pori gwartheg i gwblhau’r arolwg dienw drwy ddilyn y ddolen isod. Bydd y rhai sy’n cymryd rhan yn cael cyfle i enill iPad a/neu danysgrifiad 12 mis i gynlluniwr rheoli parasitiaid ar-lein NADIS.

https://liverpool.onlinesurveys.ac.uk/parasitic-worms-on-uk-farms-risk-and-control-2

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi lansio galwad i weithredu ar fasnachu carbon, i sicrhau bod teuluoedd ffermio yng Nghymru’n rhan o’r ateb i gyrraedd Sero Net, yn hytrach na’u bod yn colli i chwaraewyr pwerus yn y gêm gwrthbwyso carbon.

Er mwyn cyfyngu cynhesu byd-eang i 1.5ºC uwchlaw lefelau cyn-ddiwydiannol, mae gwledydd a chwmnïau ar draws y byd wedi bod ar ras i osod eu haddunedau neu dargedau ‘sero net’ eu hunain.

Mae hyn wedi arwain at don fawr o unigolion a busnesau’n ceisio gwrthbwyso eu hallyriadau carbon drwy’r Farchnad Garbon Wirfoddol. O ganlyniad, mae nifer cynyddol o ffermydd yng Nghymru’n cael eu prynu gan gwmnïau er mwyn plannu coed i wrthbwyso eu hallyriadau eu hunain, neu i werthu’r credydau carbon cysylltiedig yn y dyfodol.

I fynd i’r afael â’r pryderon hyn, mae UAC wedi llunio rhestr o 10 argymhelliad:

Yn ddiweddar mae Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ei hargymhellion i gynyddu maint yr ynni adnewyddadwy a gynhyrchir yng Nghymru, yn dilyn ymarfer ‘at wraidd y mater’.

Yn 2017, cyhoeddodd Llywodraeth Cymru darged o gwrdd â 70 y cant o’r galw am drydan yng Nghymru o ffynonellau trydan adnewyddadwy Cymru erbyn 2030. Erbyn 2019, roedd 51 y cant o’r trydan a ddefnyddiwyd yng Nghymru wedi’i gynnyrchu o ffynonellau ynni adnewyddadwy, i fyny o 19 y cant yn 2014, a 50 y cant yn 2018.

Fodd bynnag, mae diddymu Tariffau Cyflenwi Trydan yn 2019 wedi arafu’n sylweddol y buddsoddi mewn ffynonellau ynni adnewyddadwy ar ffermydd, ac o ganlyniad wedi gwanhau’r buddiannau amgylcheddol sy’n gysylltiedig â mentrau preifat, ac wedi lleihau’r momentwm i gyrraedd targed 2030 Llywodraeth Cymru.

Mae ei hadroddiad diweddaraf yn gosod 21 o argymhellion cyffredinol ar Strategaeth; Grid; Cydsynio, trwyddedu a threfniadau cynghori ategol; Cyllid; Cyfleoedd i gynyddu Ynni Cymunedol a Lleol yng Nghymru; Cyfleoedd i wneud y mwyaf o Werth Economaidd a Chymdeithasol yng Nghymru; ac Arloesedd.

Cadarnhaodd Adran Amaethyddiaeth yr Unol Daleithiau (USDA) yn ddiweddar y bydd y ‘rheol anifeiliaid bach sy’n cnoi cil’ diwygiedig yn dod i rym ar 3ydd Ionawr 2022, a fydd yn caniatáu allforio cig oen o’r DU i farchnad yr Unol Daleithiau yn dilyn degawdau o gyfyngiadau.

Rhagwelir y bydd hyn yn cyflenwi marchnad o dros 300 miliwn o bobl, a bydd yn werth £37 miliwn dros y pum mlynedd cyntaf (£7.4 miliwn y flwyddyn) i ddiwydiant y DU. Yn ôl ymchwil Hybu Cig Cymru (HCC) i’r farchnad, mi allai gynnwys “galw sylweddol am gig oen o ansawdd da.”

Yn ystod naw mis cyntaf 2021 yn unig, allforiodd y DU gyfanswm o werth £303 miliwn o gig oen, gyda £228 miliwn o hwnnw (95 y cant) yn mynd i’r Undeb Ewropeaidd.

O ystyried yr ystadegau, mae UAC wedi dadlau ers amser maith dros bwysigrwydd cael masnach rydd hwylus rhwng y DU a’r UE ar gyfer marchnadoedd nwyddau amaethyddol, ac wedi pwysleisio’r un pwynt mewn ymateb i agor y farchnad Siapaneaidd ar gyfer cynhyrchwyr y DU yn Ionawr 2019, y rhagwelwyd y byddai’n werth £52 miliwn i gig oen dros gyfnod o bum mlynedd (£10.4 miliwn y flwyddyn).

i) Llywodraeth y DU yn gwrthod asesiad o effaith cytundeb masnach Awstralia ar Gymru

Mewn ymateb i adroddiad y Pwyllgor Materion Cymreig ar effaith cytundeb masnach DU-Awstralia ar Gymru, mae Llywodraeth y DU wedi cadarnhau y bydd y testun drafft yn cael ei rannu â’r Llywodraethau Datganoledig.

Fodd bynnag, mae Llywodraeth y DU wedi gwrthod argymhellion y Pwyllgor bod y Adran Masnachu Rhyngwladol yn cyhoeddi asesiad o’r effaith benodol ar Gymru, ar sail y ffaith ei fod eisoes wedi’i ddarparu fel rhan o asesiad y DU gyfan.

ii) CEBR yn darogan cynnydd ym mhrisiau’r Archfarchnadoedd dros y Nadolig eleni

Mae’r Ganolfan Economeg ac Ymchwil Busnes (CEBR) wedi rhybuddio y bydd siopa Nadolig yn costio mwy eleni yn sgil costau tanwydd ac ynni uwch, problemau cyflenwi, a phrinder staff.

O’i gymharu â Rhagfyr 2020, rhagwelir y bydd teulu arferol yn y DU yn gwario £33.60 yn fwy yr wythnos oherwydd chwyddiant, ond mae nifer o archfarchnadoedd yn ceisio amsugno’r costau cynyddol dros y Nadolig er mwyn cadw cwsmeriaid.

iii) Adroddiad newydd HCC yn dadansoddi’r rhagolygon i sector defaid y DU

Mae adroddiad newydd gan Hybu Cig Cymru (HCC) wedi datgelu bod nifer yr ŵyn a gafodd eu prosesu o gnwd 2021 12.7 y cant yn is na lefelau 2020, a 10.9 y cant yn is na 2019.

Fodd bynnag, mae’r adroddiad hefyd yn darogan y gall y prisiau presennol – sydd tua 20 y cant yn uwch na lefelau’r llynedd ar gyfartaledd – barhau yn sgil y galw uchel o du manwerthwyr. Hefyd, mae’r ffaith bod lefelau cynhyrchu cig oen Seland Newydd i lawr oddeutu 4 y cant o un flwyddyn i’r llall yn gymorth ychwanegol.

Mae ffermwr llaeth o Sir Benfro, Dai Miles, sy’n ffermio ar gyrion Hwlffordd, wedi’i ddewis yn enillydd gwobr Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) 2021 i unigolyn sydd wedi gwneud cyfraniad aruthrol i’r diwydiant llaeth yng Nghymru.

Mae’r wobr yn cydnabod unigolyn sydd wedi gwneud cyfraniad mawr ac wedi dod yn rhan annatod o’r diwydiant llaeth yng Nghymru. Mi wnaeth Mr Miles gryn argraff ar y beirniaid gyda’r cyfraniadau a wnaeth, ac mae’n parhau i’w gwneud, i’r diwydiant llaeth.

Tyfodd Dai Miles i fyny yn Felin-fach ger Llanbedr Pont Steffan a mynychodd Ysgol Gyfun Aberaeron. Nid oedd Dai yn dod o deulu ffermio, ac mi ddechreuodd ei yrfa ffermio drwy fynychu Coleg Amaethyddol Cymru yn Aberystwyth, lle cafodd Ddiploma Cenedlaethol mewn Amaethyddiaeth, cyn cwblhau blwyddyn rhyngosod yn Godor, Nantgaredig.

Ar ôl gadael coleg, treuliodd pum mlynedd fel cowmon yn gofalu am 160 o fuchod yn Waun Fawr, Glynarthen, Llandysul, ac yna pum mlynedd arall yn IGER Trawscoed, yn gweithio fel cowmon llanw rhwng y ddwy fuches laeth, sef Lodge Farm a’r fuches organig yn Nhŷ Gwyn, cyn cymryd y cam dewr o sicrhau tenantiaeth i ffermio ar ei liwt ei hun.

O Ddydd Llun 29ain Tachwedd ymlaen, mae Parth Atal Ffliw Adar Cymru Gyfan (a sefydlwyd ar 3ydd Tachwedd) wedi’i ymestyn, ac erbyn hyn mae’n orfodol cadw dofednod ac adar caeth dan do. Bydd y mesurau hyn, ochr yn ochr â’r rheolau bioddiogelwch presennol, yn helpu i leihau’r risg o Ffliw Adar yn lledaenu o adar gwyllt i adar domestig:

• Cadw dofednod ac adar caeth dan do neu roi netin o’u hamgylch i’w cadw ar wahân i adar gwyllt
• Glanhau a diheintio dillad, esgidiau, offer a cherbydau, cyn ac ar ôl unrhyw gyswllt â dofednod ac adar caeth – os yn ymarferol, defnyddio dillad amddiffynnol tafladwy
• Sicrhau bod cyn lleied o bobl, cerbydau ac offer â phosib yn mynd a dod o ardaloedd lle cedwir dofednod ac adar caeth, i leihau halogiad o dail/tom, slyri a chynnyrch arall, a defnyddio dulliau effeithiol o reoli llygod mawr
• Glanhau a diheintio mannau lle mae adar yn byw yn drylwyr ac yn rheolaidd
• Cadw diheintydd o’r crynhoad cywir ger pob mynedfa ac allanfa ar y fferm ac ardaloedd lle cedwir dofednod
• Sicrhau cyn lleied â phosib o gyswllt, uniongyrchol ac anuniongyrchol, rhwng dofednod ac adar caeth ag adar gwyllt, gan gynnwys gwneud yn siŵr nad yw adar gwyllt yn gallu mynd at unrhyw fwyd a dŵr

Mae cyrff cyngor iechyd cyhoeddus a safonau bwyd yn cynghori bod y perygl i iechyd dynol a’r risg i ddiogelwch bwyd defnyddwyr yn y DU yn isel iawn.

Os ydych chi’n amau bod gennych haint Ffliw Adar yn eich haid, dylech ffonio’r llinell hon, sy’n benodol ar gyfer Cymru: 0300 303 8268.

Dylid rhoi gwybod am unrhyw adar gwyllt marw a welir drwy ffonio llinell gymorth DEFRA ar 03459 33 55 77.

Am wybodaeth bellach ewch i: https://llyw.cymru/ffliw-adar

Cododd UAC bryderon yn ddiweddar gyda Thaliadau Gwledig Cymru (RPW) ac yn ystod cyfarfod gyda’r Gweinidog Materion Gwledig Lesley Griffiths ynghylch amseriad cynnig estyniadau i gontractau Glastir ar drothwy cyfnod y Nadolig.

Oherwydd amseriad cyfarfod Pwyllgor Monitro’r Rhaglen, byddai’r cyfnod tair wythnos yn dilyn hynny i ddeiliaid contractau Glastir allu derbyn eu hestyniadau’n gorfod dod i ben ar 31ain Rhagfyr – ar adeg pan mae llai o staff ar gael yn RPW a swyddfeydd Llywodraeth Cymru, gan olygu bod y rhai oedd am gwestiynu contractau yn methu â gwneud hynny cyn y dyddiad cau.

Cyhoeddwyd ers hynny bod y dyddiad cau i dderbyn estyniadau i gontractau wedi’i ymestyn hyd 31ain Ionawr 2022.

Er bod y contractau presennol yn dod i ben ar 31ain Rhagfyr 2021 a bod gan ddeiliaid contractau hyd at 31ain Ionawr 2022 i dderbyn eu contract newydd, mae’n bwysig nodi y bydd angen i ddeiliaid contractau ddal ati i gadw at holl amodau eu contract presennol o 1 Ionawr 2022 os ydyn nhw bwriadu derbyn yr estyniad i’r contract.

Mae’r ‘Arolwg Gwledig Cymru Gyfan’ cyntaf gan Brifysgol Aberystwyth, a Chydlynydd yr Heddlu, ar agor erbyn hyn i bobl sy’n byw a/neu’n gweithio mewn cymunedau gwledig i roi eu hadborth ar droseddau gwledig ac ymateb yr heddlu.

Mae’n darparu cyfle i awgrymu beth ellir ei wella o ran ymateb a strategaeth ar gyfer taclo troseddau yng nghefn gwlad.

Mae’r arolwg ar agor hyd 31ain Rhagfyr ac mae ar gael ar y dolenni isod. Gobeithir cyhoeddi’r canlyniadau yng Ngwanwyn 2022.

Cymraeg: https://aber.onlinesurveys.ac.uk/astudiaeth-trosedd-wledig-cymru

Saesneg: https://aber.onlinesurveys.ac.uk/rural-crime-wales

Mae Sefydliad DPJ, sef Elusen Llywydd UAC, yn trefnu sesiynau ymwybyddiaeth iechyd meddwl ar-lein am ddim i bobl sy’n gweithio mewn amaethyddiaeth, neu rolau sy’n cefnogi’r gymuned ffermio.

Mae’r sesiynau wedi’u hariannu gan Lywodraeth Cymru ac maent yn agored i unrhyw un sy’n ffermio, yn gweithio gyda ffermwyr, neu’n byw yng nghefn gwlad Cymru. Mi allwch chi fod yn ffermwr, yn dod o deulu ffermio, neu’n gweithio i sefydliad sy’n cefnogi ffermwyr megis ym maes iechyd, addysgu, asiantaeth statudol, milfeddyg, cyflenwr ffermydd, busnes lleol, marchnad da byw, asiantaeth cymorth, neu elusen.

Yn ystod y sesiynau trafodir y prif ffactorau sy’n achosi straen o fewn amaethyddiaeth, ac mi gewch help i adnabod arwyddion iechyd meddwl gwael, i wybod sut i ddechrau sgwrs efo rhywun sy’n cael trafferth ymdopi, i ddeall y cymorth sydd ar gael, a sut i gael mynediad ato. Bydd y sesiynau hefyd yn ymdrin ag atal hunanladdiad ac yn rhoi cynghorion ar hunan-ofal, gan gynnwys sut i wella’ch gwydnwch eich hun.

Mae’r sesiynau’n dair awr a hanner o hyd, ac fe’u darperir ar Zoom neu mewn lleoliad cymunedol lleol, gydag opsiynau ar gyfer y dydd neu fin nos, ac yn Gymraeg neu Saesneg.

Y dyddiadau hyfforddi nesaf sydd ar gael yn 2022 yw:

• 12fed Ionawr ar Zoom
• 20fed Ionawr wyneb yn wyneb mewn lleoliad cymunedol yn Ardal Wrecsam
• 9fed Chwefror ar Zoom

Gallwch archebu sesiynau yma: https://www.eventbrite.co.uk/o/the-dpj-foundation-32983967795

Am wybodaeth bellach, cysylltwch â Kay Helyar yn Sefydliad DPJ drwy This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. neu 07984169507.

Mae Cydffederasiwn y Diwydiannau Amaethyddol (AIC) a Gwasanaethau AIC, sy’n rheoli Cynllun Sicrwydd y Diwydiant Gwrtaith (FIAS) yn atgoffa ffermwyr o’u cyfrifoldebau mewn perthynas â storio gwrtaith yn ddiogel, yng ngoleuni cost gynyddol gwrtaith nitrogen a’r posibilrwydd o fod â stoc dros ben ar ffermydd.

Wrth i brisiau nwy uchel byd-eang wthio cost gwrtaith nitrogen i fyny, mae rhai ffermwyr yn wynebu penderfyniadau anodd wrth gynllunio i fwydo cnydau dros y gaeaf hwn a’r gwanwyn nesaf. Mae hyn yn bryder arbennig pan nad oes gan ffermwr stoc digonol neu archebion ar y ffordd i ddiwallu’i anghenion, oherwydd mi allai’r trafferthion gyda’r gadwyn cyflenwi gwrtaith barhau yn ystod gwanwyn 2022.

Mater arall sy’n peri pryder yw gwerth cynyddol stociau presennol o wrtaith nitrogen ar ffermydd, a allai arwain at fwy o ladrata.

Mae yna berygl y gall gwrtaith nitrogen gael ei ddefnyddio at ddibenion anghyfreithlon, ac mae gan unrhyw un sy’n trin a thrafod neu’n storio cynnyrch o’r fath gyfrifoldeb dros sicrhau ei fod yn cael ei storio’n ddiogel, a dylent fod yn wyliadwrus am unrhyw ladrata posib.

Mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ei bwriad i gyflwyno newidiadau deddfwriaethol, drwy Fil Cyllid 2021, i gyfyngu ar y defnydd o ddiesel coch a biodanwyddau rhatach o Ebrill 2022, i’w helpu i gwrdd â’i thargedau newid hinsawdd ac aer glân.

Bydd y defnydd o ddiesel coch yn cael ei ganiatáu o hyd ar gyfer amaethyddiaeth, garddwriaeth, ffermio pysgod, a choedwigaeth, gan gynnwys torri cloddiau a gwrychoedd, clirio eira a graeanu ffyrdd. Mae rhestr lawn o ddefnyddiau cymwys ar gael ar wefan Llywodraeth y DU yma.

Fodd bynnag, mae Cymdeithas Genedlaethol y Contractwyr Amaethyddol (NAAC) wedi rhybuddio ffermwyr sy’n defnyddio offer ar gyfer gwaith anamaethyddol, gan gynnwys adeiladu, i fod yn ymwybodol o‘r rheolau newydd.

Mae NAAC hefyd am gael eglurder ar sut i gael gwared yn effeithlon â phob mymryn o ddiesel coch o danciau a hidlyddion er mwyn cydymffurfio. Os bydd cerbyd yn cael ei drethu at ddibenion amaethyddol, yna ni ddylai fod angen cwestiynu a yw‘n rhedeg ar ddiesel coch neu ddiesel gwyn.

O ystyried bod pris diesel gwyn oddeutu dwbl pris diesel coch, bydd y newidadau hyn yn anorfod yn golygu na fydd ffermwyr sy’n gwneud gwaith anamaethyddol yn gallu cystadlu o fewn marchnadoedd o’r fath bellach.

Mae Rhun ap Iorwerth yn cynnal arolwg i ddysgu mwy am y profiadau a ddaw i ran pobl yng Nghymru pan fydd angen siarad am iechyd meddwl.

Cedwir unrhyw wybodaeth bersonol yn gyfrinachol. Bydd canlyniadau’r arolwg yn cael eu rhannu â Llywodraeth Cymru i nodi beth sydd ei angen ar bobl ifanc yn nhermau cymorth iechyd meddwl, ac i annog system symlach o sicrhau bod pobl yn gwybod ble i fynd i gael cymorth a chyngor ar iechyd meddwl.

Gallwch gwblhau’r arolwg yma: https://docs.google.com/forms/d/e/1FAIpQLSepBnWqKYiGc6tkSb4zTIEHTj4V6A0CEgrsMJIr3t7EX8YcPw/viewform

Cwrddodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) â Llefarydd Plaid Cymru ar Amaethyddiaeth a Materion Gwledig, Cefin Campbell AS, i drafod manylion y Cytundeb Cydweithio rhwng Llafur Cymru a Phlaid Cymru a gyhoeddwyd yn ddiweddar.

Cyhoeddwyd ar 22ain Tachwedd bod y ddwy blaid, yn amodol ar gefnogaeth gan aelodau’r blaid, wedi cytuno i weithio ar y cyd am y tair blynedd nesaf ar 46 o bolisïau lle mae budd cyffredin, gan gynnwys ail gartrefi, plannu coed, llygredd amaethyddol, y Gymraeg, a’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy.

Roedd gwahaniaethau amlwg rhwng dyheadau Llafur Cymru a Phlaid Cymru yn eu maniffestos yn y gwanwyn, ond o ystyried y cydbwysedd cyfredol o bleidleisiau yn y Senedd, roedd Llafur yn barod i drafod ar amryw o faterion.

Mae’r cytundeb yn nodi y bydd cyfnod pontio’n cael ei gyflwyno tra bod y system taliadau fferm yn cael ei diwygio, felly bydd taliadau sefydlogrwydd yn parhau i fod yn nodwedd o’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy yn ystod a thu hwnt i dymor presennol y Senedd.

Mae UAC wedi dadlau’n gyson o blaid cynnwys taliadau sefydlogrwydd sy’n amddiffyn ffermydd teuluol Cymru mewn unrhyw gynllun yn y dyfodol, felly mae’r ymrwymiad hwn yn cael ei groesawu.

Lansiodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) ei phapur ar gapio taliadau o fewn cynlluniau cymorth yn y dyfodol yn ystod Ffair Aeaf Frenhinol Cymru eleni.

Yn 2015 cyflwynodd Llywodraeth Cymru ostyngiadau ar daliadau fferm uwch, a chyfyngiad yn y pen draw ar y swm y gall ffermwr ei hawlio drwy Gynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) – system a elwir yn gapio taliadau.

Hefyd yn 2015, cyflwynwyd system ‘taliad wedi’i ailddosbarthu’, sy’n lleihau taliadau ar gyfer ffermydd gydag arwynebedd mwy, ac yn cynyddu’r swm a dderbynnir gan ffermydd bach a chanolig – dull sydd o fudd i fwyafrif helaeth ffermydd teuluol Cymru.

Mae UAC wedi cefnogi capio taliadau amaethyddol uniongyrchol, ar ôl ystyried cyflogau gweithwyr fferm a ffactorau eraill, ers 2007, ar sail y ffaith bod hynny’n sicrhau bod y swm mwyaf o arian yn mynd i ffermydd teuluol nodweddiadol a chymunedau gwledig yng Nghymru.

Mae’r cwtogi cymharol ar ddyraniad cyllid amaethyddiaeth a datblygu gwledig Cymru, a gyhoeddwyd yn yr adolygiad o wariant diweddaraf, yn torri adduned maniffesto’r Ceidwadwyr i beidio â chwtogi at gyllid gwledig am yr ail flwyddyn yn olynol.

Datgelodd cyllideb ac adolygiad o wariant y DU, a gyhoeddwyd ar 27ain Hydref, y byddai cyfartaledd o £300 miliwn y flwyddyn yn cael ei ddyrannu i Gymru ar gyfer amaethyddiaeth a datblygu gwledig dros y tair blynedd ariannol nesaf.

Mae hyn £37 miliwn yn llai na’r gyllideb a ddyranwyd yn 2019 – blwyddyn pan addawodd maniffesto’r Ceidwadwyr "to guarantee the current annual [Common Agricultural Policy (CAP)] budget to farmers in every year of the next Parliament.” 

Cyflwynodd UAC ddadleuon cryf a dilys mewn ymateb i benderfyniad Trysorlys y DU y llynedd i fabwysiadu dehongliad creadigol o ymrwymiad y maniffesto, a dyrannu cyllideb oedd oddeutu £137 miliwn yn llai na’r hyn a ragwelwyd, drwy gynnwys cronfeydd UE nas gwariwyd o gyfnod cyllidol PAC 2014-2020 yn ei gyfrifiadau.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) yn teimlo’n rhwystredig unwaith eto yn dilyn datganiad gan y Gweinidog Materion Gwledig ar 16eg Tachwedd ynghylch Rhaglen i Ddileu TB.

Cyhoeddodd y Gweinidog ymgynghoriad 12 wythnos, ‘Rhaglen Ddiwygiedig i Ddileu TB’, sy’n amlinellu cynigion polisi yn y dyfodol gan Lywodraeth Cymru i daclo’r clefyd ymhlith gwartheg yng Nghymru.

Gyda’r achosion o TB yn cynyddu yn Ardaloedd TB Isel Cymru, mae’n rhwystredig mai unig ymateb Llywodraeth Cymru i daclo’r mater hwn yw cynyddu’r rheolau ar wartheg, a gosod beichiau profi ychwanegol ar deuluoedd ffermio gweithgar.

Mae pryder cynyddol ynghylch iechyd a lles meddyliol ffermwyr, ac ni fydd y datganiad diweddaraf hwn yn gwneud dim i liniaru’r straen emosiynol ac ariannol.

Mae’n siom gweld ymgynghoriad arall sy’n adolygu taliadau am wartheg a brynwyd yn orfodol oherwydd TB. Mae UAC wedi rhoi ei barn ar y mater hwn yn glir; ni ddylai unhryw ffermwr gael gormod neu rhy ychydig o iawndal am wartheg o’r fath.

i) Arolwg mawr yn rhoi hwb i’r sector cig coch yng Nghymru

Mae arolwg mawr o 1,000 o ddefnyddwyr a gynhaliwyd gan gwmni ymchwil MRQual ar ran Hybu Cig Cymru (HCC) wedi dangos bod cig oen gyda brand Cymru yn cael ei ffafrio dros gig gyda label Prydeinig.

Dywedodd ddwywaith yn fwy o bobl (47%) mai cig oen o Gymru oedd yn blasu orau, o’i gymharu â chig oen Prydeinig (23%), roedd 54% o’r ymatebwyr o’r farn mai Cymru oedd y lle mwyaf naturiol i fagu ŵyn (o’i gymharu â Phrydain yn ei chyfanrwydd – 27%), ac roedd 64% yn credu bod cig oen Cymru’n cael ei gynhyrchu ar ffermydd bach teuluol, o’i gymharu â 43% ar gyfer cig oen Prydeinig.

ii) Cig oen Cymru’n dod yn rhan o sector lletygarwch y Dwyrain Canol

Mae Hybu Cig Cymru (HCC) yn gweithio ar raglen gyda mewnforwyr, gwestai a bwytai yn sector lletygarwch y Dwyrain Canol, a welodd cig oen Cymru fel un o brif noddwyr y Gwobrau Arweinwyr Mewn Bwyd a Diod.

Mi ddyblodd y swm a wariwyd gan ymwelwyr â’r Emiradau Arabaidd Unedig rhwng 2016 and 2019 ac arweiniodd y gwaith a wnaed gan HCC, proseswyr yng Nghymru a Llywodraeth Cymru at gynnydd yn yr allforion cig oen i’r Dwyrain Canol o tua 400% rhwng 2018 a 2020.

iii) Pum manwerthwr mawr yn addo haneru effaith amgylcheddol y fasged fwyd wythnosol

Mae Tesco, Sainsbury’s, Waitrose, Co-op a Marks & Spencer wedi cytuno i haneru effaith amgylcheddol y fasged fwyd wythnosol erbyn 2030.

Fel rhan o’r adduned, maent wedi cytuno i haneru’r gwastraff bwyd maent yn ei gynhyrchu, effaith amgylcheddol y nwyddau amaethyddol a bwyd môr sydd ym masged siopwyr, y coedwigoedd sy’n cael eu cwympo i greu cynnyrch, a maint y cynhesu byd-eang a achosir gan eu cynnyrch.

Cafodd achos o ffliw adar H5N1 ei gadarnhau mewn haid fach iard gefn ger Y Waun, Wrecsam ar 1af Tachwedd. Sefydlwyd Parth Diogelu 3km a Pharth Cyfyngu 10km o amgylch y safle lle cadarnhawyd yr achos.

I gael mwy o wybodaeth am y lleoliad a’r mesurau sy’n weithredol o fewn y parthau Diogelu a Chyfyngu, dilynwch y ddolen isod, lle gellir defnyddio Datganiad a Map Rhyngweithiol:

https://llyw.cymru/ffliw-adar-y-diweddaraf

Ers hynny mae Llywodraeth Cymru wedi datgan Parth Atal Ffliw Adar Cymru Gyfan.

Mae Parth Atal Ffliw Adar Cymru Gyfan yn annog pawb sy’n cadw adar i gynnal lefelau bioddiogelwch uchel.

Mae arwyddion clinigol o ffliw adar yn cynnwys pen chwyddedig, y gwddf yn troi’n las, diffyg archwaeth, anhawster i anadlu a dolur rhydd, ymhlith symptomau eraill.

Os ydych chi’n amau achos o Ffliw Adar, cysylltwch â’r swyddfa Asiantaeth Iechyd Anifeiliaid a Phlanhigion leol ar unwaith ar 0300 303 8268.

I gael mwy o wybodaeth am y mesurau a’r cyfyngiadau sy’n weithredol o fewn Parth Atal Ffliw Adar Cymru Gyfan, dilynwch y ddolen isod:

https://llyw.cymru/ffliw-adar-0

Cyhoeddwyd Adroddiad Ymwrthedd i Wrthfiotigau a Chadw Golwg ar Werthiant Milfeddygol y DU 2020 (UK-VARSS 2020) yn ddiweddar, sy’n dangos lefel gyson neu leihad bach yn y defnydd o wrthfiotigau ar draws nifer o sectorau.

Mae adroddiad Tasglu Targedau Cynghrair Defnydd Cyfrifol o Feddyginiaethau Mewn Amaethyddiaeth (RUMA), a gyhoeddwyd y llynedd, yn amlinellu tri uchelgais newydd, sef; 1) cynnal y gostyngiad sylweddol a sicrhawyd eisoes, 2) dal ati i sicrhau gostyngiad sylweddol pellach, a 3) bod y rhai sydd angen lleihau eu defnydd gwrthficrobaidd ymhellach yn deall y defnydd yn eu sectorau.

Ers 2014, mae adroddiadau VARSS wedi dangos sut mae data ar werthiant gwrthfiotigau, a defnydd ohonynt ar ffermydd, wedi helpu i ddangos tueddiadau a llunio camau gweithredu.

Mae prif bwyntiau adroddiad eleni fel a ganlyn:

Cafodd cyfanswm o 21 o swyddogion gwledig o bob un o’r pedwar heddlu yng Nghymru brofiad uniongyrchol hanfodol o ffermio’n ddiweddar, drwy fynychu cwrs ‘Ymwybyddiaeth ar Ffermydd’ yng Ngholeg Sir Gâr yn Sir Gaerfyrddin, y cwrs cyntaf o’i fath i’w gynnal yng Nghymru.

Wedi’i noddi gan Lywodraeth Cymru, roedd y diwrnod yn gyfle i swyddogion heddlu yng Nghymru i gael yr wybodaeth sydd ei hangen arnynt i fynychu ffermydd yn ystod eu gwaith o ddydd i ddydd gyda hyder a dealltwriaeth o ffermio, ac yn bwysicach, gyda dealltwriaeth o beryglon yr amgylchedd gwaith hwn.

Dechreuodd y diwrnod gyda sesiwn yn ymwneud â gwahanol fathau o ffermio yng Nghymru a’r problemau go iawn sy’n wynebu’r diwydiant, o effaith troseddau gwledig i reolau’r llywodraeth a thrwyddedau symud da byw.

Yna cafodd y swyddogion brofiad o ymwneud â da byw, drwy helpu i gasglu a chyfrif defaid, a hefyd i ddeall y peryglon sy’n gysylltiedig â gweithio â gwartheg, dan do ac yn yr awyr agored. Roedd gwahanol fathau o beiriannau fferm ar yr agenda hefyd, ynghyd ag iechyd a diogelwch, a sut i wneud cerbydau fferm yn ddiogel os oes angen gwneud hynny mewn argyfwng, gyda rhai swyddogion yn cael y cyfle i yrru tractorau a chael profiad uniongyrchol o hyd a lled eu gallu.

Yn ddiweddar mae Hybu Cig Cymru (HCC) wedi lansio canllaw ymarferol ar gyfer ffermwyr, i wneud ffermio da byw yng Nghymru hyd yn oed yn fwy cynaliadwy.

Mae’r ddogfen ‘Perffeithio’r Ffordd Gymreig’ yn amlinellu sut y gall ffermwyr leihau eu hôl troed carbon. Credir y gallai mesurau ar ffermydd, megis bridio anifeiliaid a rheoli glaswelltir leihau allyriadau sector defaid Cymru gymaint ag 20%, ac mi allai cynyddu maint y carbon sy’n cael ei ddal a’i stori mewn priddoedd, a chynhyrchu ynni adnewyddadwy gael fwy o effaith na hynny hyd yn oed.

Yn ôl ymchwil academaidd annibynnol, mae Cymru eisoes yn un o’r llefydd mwyaf cynaliadwy yn y byd i gynhyrchu cig coch, gyda’i ffermio llai dwys yn sgil digonedd o law a thyfiant glaswellt da.

Mae’r ddogfen yn anelu at helpu’r diwydiant i wella ymhellach a chyfrannu at nod Llywodraeth Cymru o fwrw’r targed sero net erbyn 2050, gan sicrhau bod defnyddwyr yn cael y dewis o brynu’r cig oen a chig eidion mwyaf cynaliadwy posib.

Canolbwyntir i raddau helaeth ar reoli glaswelltir. Gall glaswelltir sy’n cael ei bori, sef y rhan helaethaf o dir amaethyddol Cymru, weithredu fel dalfa garbon. Bydd rheolaeth effeithiol o laswelltir yn sicrhau nid yn unig y maeth cywir ar gyfer gwartheg a defaid, ond mi fydd hefyd yn helpu i ddal a storio carbon o’r atmosffer.

Nid oes ‘un ateb syml’ o ran gwneud y mwyaf o botensial amaethyddiaeth Cymru i helpu i liniaru’r newid yn yr hinsawdd, ond gall amrywiaeth o fesurau wneud cyfraniad sylweddol at ein cynaliadwyedd.

Mae’r adroddiad ‘Perffeithio’r Ffordd Gymreig’ i’w weld yma: https://meatpromotion.wales/cy/industry-resources/environment

Mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi canllawiau ar gyfer rheiny o fewn y sectorau garddwriaeth, cludiant, bwtsiera a dofednod sydd am oresgyn prinder staff drwy weithdrefnau mewnfudo.

Mae’r llwybr Gweithiwr Tymhorol yn caniatáu i gyflogwyr o fewn y sector garddwriaeth fwytadwy i ddod o hyd i weithwyr am hyd at chwe mis.

Gellir defnyddio’r llwybr Gweithiwr Tymhorol hefyd i noddi gweithwyr cynhyrchu dofednod rhwng 11eg Hydref 2021 a 31ain Rhagfyr 2021, gweithwyr sy’n gyrru cerbydau cludo nwyddau bwyd rhwng 11eg Hydref 2021 ac 28ain Chwefror 2022, a gweithwyr sy’n gwneud gwaith bwtsiera porc penodol, sy’n gorfod gwneud cais cyn 31ain Rhagfyr 2021, ac sy’n cael aros am hyd at chwe mis.

Mae’r fersiwn hon o’r canllaw yn ddilys o 1 Tachwed 2021:
https://www.gov.uk/government/publications/workers-and-temporary-workers-guidance-for-sponsors-sponsor-a-seasonal-worker

Mae’r sêl fendith ar gytundeb masnach â Seland Newydd yn dangos parodrwydd Llywodraeth y DU i danseilio ffermio a diogelwch bwyd yn y DU yn gyfnewid am fuddion dibwys i’r economi.

Mae ffigurau Llywodraeth y DU ei hun yn dangos mai gwerth £112 miliwn yn unig o allforion ychwanegol y bydd y cytundeb yn ei greu ar gyfer cwmnïau’r DU o’i gymharu â’r lefelau cyn y pandemig.

Bydd y cytundeb yn caniatáu i Seland newydd gynyddu ei hallforion bwyd i’r DU, a fydd yn fygythiad mawr i ffermwyr Cymru a Phrydain, yn ogystal â diogelwch bwyd y DU.

Ym mlwyddyn 1 byddai’r cytundeb yn caniatáu cynnydd o 30% yn y cyfanswm o gig oen Seland Newydd y gellir ei fewnforio i’r DU yn ddi-doll (h.y. heb dariffau), gyda’r ffigur hwn yn codi i 44% ar ôl pum mlynedd, yna cynnydd pellach, ac yn y pen draw, cael gwared ar yr holl derfynau ar ôl 15 mlynedd.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi annog Llywodraeth y DU i weithio o fewn protocol Gogledd Iwerddon, a rhoi ystyriaeth ofalus i fuddiannau’r consesiynau a gynigir gan yr Undeb Ewropeaidd – neu wynebu’r perygl o effeithiau andwyol difrifol ar fusnesau’r DU os bydd y cysylltiadau masnach rhwng y DU a’r UE yn chwalu.

Mewn cyfarfod o Dîm Polisi Llywyddol UAC ar 13eg Hydref, trafododd yr aelodau y problemau a achosir gan y protocol, cynigion yr UE i liniaru’r rhain o fewn telerau a gytunwyd ac a arwyddwyd gan y DU, a’r bygythiad i amaethyddiaeth yng Nghymru a busnesau’r DU os bydd y cysylltiadau masnach rhwng y DU a’r UE yn chwalu.

Daethpwyd i’r casgliad mai’r ffordd fwyaf pragmatig o symud ymlaen oedd bod y DU yn ystyried y gwelliannau sylweddol a gyflwynwyd gan yr UE mewn goleuni positif, ac na ddylid rhoi busnesau yng Nghymru a’r DU, sydd eisoes yn wynebu problemau mawr yn sgil prinder gweithwyr, mewn mwy o berygl am fod y DU am ail-drafod cytundeb rhyngwladol.

Mae ymdrechion gan y DU i ail-drafod y protocol a’i egwyddorion sylfaenol yn llwyr, mor fuan ar ôl cytuno arno, eisoes wedi dwyn anfri ar y DU ar y llwyfan rhyngwladol, ac wedi arwain, dros yr wythnosau diwethaf, at rybuddion llym gan Arlywydd yr Unol Daleithiau, Joe Biden.

Cafodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) drafodaethau positif yn ddiweddar gyda’r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James AS, gyda phlannu coed a busnesau o’r tu allan i Gymru’n prynu tir yng Nghymru at ddibenion gwrthbwyso carbon yn bynciau canolog.

Mae UAC wedi derbyn adroddiadau gan aelodau, yn wythnosol bron, am ffermydd cyfan neu ddarnau o dir yn cael eu prynu gan unigolion a busnesau o’r tu allan i Gymru ar gyfer plannu coed, er mwyn buddsoddi yn y farchnad garbon gynyddol, neu i wrthbwyso’u hallyriadau eu hunain, yn hytrach na cheisio lleihau eu hôl troed carbon yn y lle cyntaf.

Trafododd y Tîm Polisi Llywyddol bolisi’r Undeb ar fasnachu carbon, a chytunwyd ar hwnnw’n ddiweddarach mewn cyfarfod o Gyngor UAC sef:

‘Serch cydnabod y gallai credydau carbon ddod yn incwm pwysig i rai ffermydd yn y dyfodol, o ystyried:

1. bod gwerthu credydau carbon o dir ffermio yng Nghymru’n bygwth tanseilio gallu ffermydd, amaethyddiaeth yng Nghymru neu Gymru gyfan rhag dod yn garbon niwtral
2. y pryder bod mwy a mwy o dir ffermio yng Nghymru’n cael ei werthu i unigolion a chwmnïau o’r tu allan i Gymru, i greu carbon i’w werthu tu allan i Gymru, neu i wrthbwyso eu hôl troed eu hunain
3. bod yna rai achosion o Lywodraeth Cymru’n ariannu cyrff ac unigolion o’r tu allan i Gymru i blannu ardaloedd o’r fath

dylai Llywodraeth Cymru a’r Senedd gymryd camau brys i daclo’r broblem hon drwy ryw fath o fecanwaith rheoli, ac er nad cwotâu carbon yw’r ffordd orau ymlaen o bosib, mae’n un o’r mesurau y dylid eu hystyried i osgoi effeithiau andwyol cynyddol i ffermydd teuluol yng Nghymru, cymunedau Cymru a Chymru gyfan.’

Mae Pwyllgor Arallgyfeirio Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi pwysleisio’r angen i Lywodraeth Cymru gymryd camau cadarn i warchod cymunedau gwledig rhag effeithiau perchnogaeth ail gartrefi, a ffactorau eraill sy’n effeithio ar y farchnad dai leol.

Yn ystod cyfarfod o Bwyllgor Arallgyfeirio UAC a gynhaliwyd Ddydd Iau 14eg Hydref, pan drafodwyd ymgynghoriad Llywodraeth Cymru ar drethi lleol ar gyfer ail gartrefi a llety hunanddarpar, mynegodd yr aelodau bryderon mawr am yr effaith a gaiff perchnogaeth ail gartrefi a ffactorau tebyg ar y nifer o dai fforddiadwy sydd ar gael i bobl leol, a sut mae hyn yn bygwth cymunedau cefn gwlad Cymru.

Ar hyn o bryd mae 60% o drigolion Gwynedd yn methu â fforddio prynu tŷ, ac mae tua 11% o’r stoc dai gyfan yn y sir yn cael eu defnyddio fel ail gartrefi. Mae’r broblem hon yn un sy’n effeithio ar ardaloedd ar draws Cymru ac mae’n dal i waethygu.

Mae’r cynnydd enfawr ym mherchnogaeth ail gartrefi, a nifer y tai a brynir gan fuddsoddwyr o’r tu allan fel llety AirBnB ers dechrau’r pandemig, wedi ychwanegu at y problemau oedd yn bodoli eisoes.

Mae’r Pwyllgor yn cydnabod pwysigrwydd twristiaeth a llety hunanddarpar i’r economi, ond mae nifer o bentrefi gwledig ac arfordirol yng Nghymru’n gweld eu cymunedau’n chwalu, gyda goblygiadau difrifol i dreftadaeth a diwylliant Cymru.

Wrth ystyried ymgynghoriad Llywodraeth Cymru, cyfeiriodd y Pwyllgor at nifer o gamau y dylai Llywodraeth Cymru ac awdurdodau eraill eu cymryd i liniaru’r effaith.

Mae rheolau allforio newydd Brexit, ynghyd ag effeithiau’r pandemig, prinder milfeddygon a gweithwyr lladd-dai, colli’r farchnad Tsieiniaidd a phrinder CO₂ wedi arwain at ôl-groniad o dros 100,000 o foch ar ffermydd y DU.

Cyhoeddodd Llywodraeth y DU ar 15fed Hydref y bydd mesurau megis cynllun cymorth storio preifat yn caniatáu i broseswyr cig storio moch a laddwyd am dri i chwe mis ac yna’u prosesu’n nes ymlaen.

Maent hefyd yn caniatáu hyd at 800 o fisâu bwtsieriaid porc newydd dros dro am gyfnod o chwe mis, fel rhan o’r Cynllun Peilot Gweithwyr Tymhorol, ac mae’r Bwrdd Datblygu Amaethyddiaeth a Garddwriaeth (AHDB) yn gweithio i ganfod marchnadoedd allforio newydd ar gyfer porc.

Er gwaethaf pecyn cymorth tair wythnos Llywodraeth y DU i ail-agor safle CF Industries, sy’n cwrdd â 60% o ofynion CO₂ y DU, mae effaith cau’r safle am dymor byr yn cael ei deimlo eisoes gan ffermwyr, gydag UAC yn derbyn adroddiadau bod prisiau gwrtaith wedi codi i dros £700 y dunnell.

i) Iwerddon yn cytuno ar gytundeb masnach newydd â Tsieina

Mae Gweriniaeth Iwerddon wedi cytuno ar gytundeb masnach newydd â Tsieina, a fydd yn caniatáu allforio cig dafad a moch magu.

Mae Tsieina’n gyfrifol am 38 y cant o fewnforion cig dafad y byd (365,000 tunnell), er bod cyfran fawr o hwnnw o wledydd megis Seland Newydd ac Awstralia – allforion net o gig coch.

ii) Tatws carbon niwtral o Gymru i’w gwerthu yn y Co-Op

Bydd tatws carbon niwtral cyntaf y DU, a dyfir gan Puffin Produce yn Sir Benfro, yn cael eu gwerthu ar draws 200 o siopau Co-op.

Mae’r hyn a elwir yn datws Root Zero yn dod o ffermydd lleol ac maent yn garbon niwtral ac wedi’u tyfu’n gynaliadwy. Mae’r cyfrifiadau ôl troed carbon hefyd yn cynnwys ôl troed y gadwyn gyflenwi gyfan.

Mae Puffin Produce wedi gosod targed o leihau dwysedd carbon tatws Root Zero gymaint â 51% erbyn 2030, a’i allyriadau gweithredu gymaint â 46% erbyn 2030.

iii) Gweinidog Amaeth yr Almaen yn galw am safonau mwy cyson yng nghytundebau masnach y dyfodol

Mae Gweinidog Amaeth yr Almaen, Julia Klöckner, wedi rhybuddio’r Comisiwn Ewropeaidd y byddai galw am Gytundeb Gwyrdd ar gyfer amaethyddiaeth yr UE heb gynnwys yr un uchelgais o fewn cytundebau masnach rydd â gwledydd y trydydd byd, yn rhoi ffermwyr domestig dan anfantais gystadleuol.

Mae hwn yn un o blith nifer o bryderon a godwyd gan UAC ac eraill mewn perthynas â’r cytundebau masnach rydd rhwng y DU ac Awstralia a Seland Newydd.

Mae UAC yn atgoffa’i haelodau bod rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) yn berthnasol o hyd er gwaetha’r ymchwiliad sydd ar y gweill gan Bwyllgor yr Economi, Masnach a Materion Gwledig y Senedd.

Ymatebodd UAC i ymchwiliad y Pwyllgor gyda thystiolaeth ysgrifenedig ym mis Medi, sydd i’w gweld yma.

Mae Llywodraeth Cymru hefyd wedi cyhoeddi Gweithlyfr Fferm y gellir ei ddefnyddio (er nad yw’n orfodol) i helpu i gwblhau’r cyfrifiadau.

I’ch atgoffa, mae’r rheoliadau a ddaeth i rym ar 1af Ebrill 2021 isod:

Mae’r Sefydliad Amaethyddol Brenhinol Llesiannol (RABI) wedi cyhoeddi canlyniadau ei Arolwg Ffermio Mawr, sef y prosiect ymchwil mwyaf erioed yng Nghymru a Lloegr yn ymwneud â lles pobl sy’n ffermio.

Cynhaliwyd yr arolwg rhwng Ionawr a Mawrth 2021 ac roedd yr amcanion fel â ganlyn:

• Deall llesiant cenhedlaeth o ffermwyr
• Deall iechyd ein ffermwyr a’u busnesau
• Deall mwy am effeithiau a phwysau o’r tu allan
• Siapio cymorth a gwasanaethau’r dyfodol

Er bod dros 50% o’r 15,000 a mwy o bobl a ymatebodd i’r arolwg yn parhau i fod yn optimistaidd am ddyfodol eu busnesau ffermio, canfu’r arolwg:

1. Bod 36% o’r gymuned ffermio’n debygol o ddioddef, neu o bosib yn dioddef o iselder
2. Bod dros hanner y merched (58%) yn dioddef o orbryder i raddau bach, canolig neu ddifrifol
3. Bod chwe ffactor, ar gyfartaledd, yn achosi straen ledled y gymuned ffermio. Y ffynonellau straen mwyaf cyffredin yw: rheoleiddio, cydymffurfio ac archwiliadau, Covid-19, tywydd garw/ansefydlog, colli cymorthdaliadau/cytundeb masnach yn y dyfodol
4. Mae dros hanner (52%) y gymuned ffermio’n dioddef poen ac anghysur, mae gan un o bob pedwar broblemau symudedd, ac mae 21% yn cael trafferth cyflawni tasgau arferol oherwydd problemau iechyd
5. Roedd 59% o’r ymatebwyr yn credu y byddai eu busnes yn goroesi dros y pum mlynedd nesaf.

Mae Tractor Coch wedi llunio adroddiad ar Fynegai Ymddiried Mewn Bwyd cyntaf y DU, sy’n dadansoddi p’un ai yw defnyddwyr Prydain yn ymddiried yn y bwyd maent yn ei fwyta ai peidio.

Mae’r adroddiad yn seiliedig ar 3,500 o ymatebion gan oedolion ledled y DU, ac mae’n archwilio i ba raddau mae’r cyhoedd yn deall y berthynas rhwng bwyd a safonau bwyd y DU.

Yn ôl yr adroddiad, mae cwsmeriaid Prydain ‘trwyddi draw’ o’r farn bod bwyd y DU yn ddiogel, yn olrheiniadwy, ac o ansawdd da, gydag 84 y cant o’r defnyddwyr yn ymddiried mewn bwyd a gynhyrchir yn y DU. O fewn cyd-destun byd-eang, mae 73 y cant o ddefnyddwyr yn ymddiried mewn bwyd o Iwerddon, a 70 y cant mewn bwyd o Seland Newydd, ond dim ond 25 y cant sy’n ymddiried mewn bwyd o’r Unol Daleithiau ac 11 y cant mewn bwyd o Tsieina.

Ymddengys hefyd bod defnyddwyr yn Lloegr yn ymddiried yn gyfartal mewn bwyd ledled y DU ar y cyfan, ond bod defnyddwyr yng Nghymru a’r Alban yn ymddiried yn eu bwyd eu hunain yn fwy na bwyd gwledydd eraill.

Mae’r adroddiad terfynol i’w weld yma: https://assurance.redtractor.org.uk/wp-content/uploads/2021/10/HL_UKTIFI_landscape_pr13_final.pdf

Mae Sefydliad Ymchwil Moredun, ynghyd â’r prosiect Stoc+ a Chanolfan Milfeddygaeth Cymru wedi datblygu prawf clafr ELISA newydd, sydd ar gael erbyn hyn drwy’r Ganolfan Milfeddygaeth.

Mae Stoc+ yn brosiect sy’n cael ei arwain gan Hybu Cig Cymru (HCC) gyda’r nod o weithio gyda ffermwyr a milfeddygon i hyrwyddo dull rhagweithiol o reoli iechyd preiddiau a buchesi. O blith y ffermydd defaid sy’n cymryd rhan yn y prosiect, mae 24 wedi nodi’r clafr fel un o’u blaenoriaethau o ran iechyd anifeiliaid.

Mae’r clafr yn bresennol yn oddeutu chwarter y preiddiau yng Nghymru ac mae’n costio tua £12 miliwn i’r diwydiant bob blwyddyn.

Gweithiodd UAC gyda Grŵp Dileu’r Clafr y Diwydiant i gyflwyno adroddiad ar y clafr ar ran y diwydiant i Lywodraeth Cymru yn 2018, a oedd yn cydnabod yr angen am driniaeth gydgysylltiedig ar draws ffermydd cyfagos, ac yn amlinellu rhaglen i reoli’r clafr a fyddai’n cynyddu’r tebygolrwydd o ffermydd cyfagos yn gweithio gyda’i gilydd i ddileu’r clafr drwy ddull mwy holistig ac ymarferol.

Mae'r Game and Wildlife Conservation Trust (GWCT) yn casglu data ar y graddau a'r ystod o reoli pïod yng Nghymru, gyda'r bwriad o herio ystyriaeth Cyfoeth Naturiol Cymru efallai nad yw pïod yn addas i'w cynnwys ar drwyddedau cyffredinol fel y nodwyd yn eu hymgynghoriad cyfredol - 'Dull Cyfoeth Naturiol Cymru o reoleiddio saethu a dal adar gwyllt a dinistrio wyau a nythod'.

Bydd yr holl ddata yn ddienw.

Gellir gweld yr arolwg yma: https://www.surveymonkey.co.uk/r/magpie-control

Dros y misoedd diwethaf, mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi mynegi pryderon am y modd y bydd y cytundeb masnach rydd rhwng y DU ac Awstralia, sy’n anelu at ryddfrydoli’r broses o fasnachu nwyddau amaethyddol, yn gosod cynsail ar gyfer cytundebau masnach â gwledydd eraill mawr rhyngwladol.

Mae’r trafodaethau ar gytundeb masnach rydd rhwng y DU a Seland Newydd ar droed erbyn hyn, a dywedir y bydd yn cynyddu’r masnachu rhwng y ddwy wlad tu hwnt i’r cyfanswm o £2.3 biliwn yn 2020.

Yn ôl Llywodraeth y DU, y bwriad gwreiddiol oedd cael cynllun mewn egwyddor yn ei le erbyn diwedd Medi. Fodd bynnag, mae fisâu i weithwyr, mynediad at farchnadoedd amaethyddol, a gwasanaethau ariannol yn parhau i fod yn rhwystrau allweddol.

Mae Seland Newydd wedi cadarnhau ei bod yn anelu at gael mynediad tebyg i’r farchnad â’r un a gynigiodd y DU i Awstralia, drwy ddarparu mynediad i farchnadoedd cig a llaeth y DU yn gyfnewid am wasanaethau ariannol Seland Newydd.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi croesawu’r cyhoeddiad gan y Gweinidog Materion Gwledig a Gogledd Cymru a’r Trefnydd, Lesley Griffiths, y bydd yna estyniad o ddwy flynedd i gontractau’r cynllun Glastir Uwch, Tir Comin ac Organig, ac yn amodol ar dderbyn cyllid digonol gan Lywodraeth y DU, y bydd ffermwyr yn parhau i dderbyn taliadau uniongyrchol drwy Gynllun y Taliad Sylfaenol (BPS) hyd 2023.

Mae’r estyniad i’r contract Glastir yn cynrychioli ymrwymiad cyllidebol o £66.79 miliwn dros ddwy flynedd ar gyfer ffermwyr yng Nghymru. Bydd yr holl ddeiliaid contract cymwys presennol yn cael cynnig estyniad drwy eu cyfrif RPW ar-lein.

Mae’r cyhoeddiad hwn yn newyddion da i’r diwydiant ffermio. Gyda’r ansicrwydd enbyd ynghylch taliadau fferm yn y dyfodol, a chytundebau masnach rydd ryngwladol, bydd y sicrwydd hwn yn darparu rhywfaint o sefydlogrwydd dros y ddwy flynedd nesaf.

Ychydig ddyddiau’n unig cyn y cyhoeddiad, cwrddodd UAC â’r Aelod Senedd Cefin Campbell, gan bwysleisio pwysigrwydd cymorth drwy gynlluniau Glastir i’r oddeutu 3,000 o ddeiliaid contract yng Nghymru oedd angen eglurder ynghylch p’un ai fyddent yn derbyn cyllid o’r fath o’r flwyddyn nesaf ymlaen.

Yn ddiweddar, penododd UAC Swyddog Materion Seneddol ac Ymgysylltu â Rhanddeiliaid:

"Helo. Libby Davies ydw i, Swyddog Materion Seneddol ac Ymgysylltu â Rhanddeiliaid UAC. Yn wreiddiol o gyffiniau Aberhonddu, rwyf wedi graddio eleni o Brifysgol Birmingham gyda Gradd Anrhydedd Dosbarth Cyntaf mewn Gwyddor Wleidyddol a Chysylltiadau Rhyngwladol. Er nad wyf yn ffermio fy hun, mae dwy ochr fy nheulu yn ffermio ac rwy'n aelod gweithgar o CFfI Pontsenni. Rwy'n edrych ymlaen at gyfuno fy niddordebau mewn gwleidyddiaeth ac amaethyddiaeth yn fy ngwaith gyda UAC.

“Yn fy rôl, byddaf yn cysylltu gyda’r Senedd a San Steffan ar ran yr Undeb. Bydd hyn yn cynnwys cyfrifoldeb i drafod materion fel Cytundebau Masnach, Newid Hinsawdd a'r Cynllun Ffermio Cynaliadwy newydd. Byddaf hefyd yn cefnogi ymgysylltiad â rhanddeiliaid yn siroedd Gwent a Morgannwg. Os allai fod o gymorth mewn unrhyw ffordd, cysylltwch â This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it.."

Mae buchesi yng Nghymru a Lloegr wedi bod yn rhan o dreialon ar ffermydd o’r prawf gwrthgyrff TB Gwartheg newydd, Enferplex.

Mae’r prawf wedi’i gynllunio i ganfod anifeiliaid heintiedig na chanfuwyd gan y prawf croen twbercwlin a’r prawf gwaed gama cymeradwy presennol.

Yn ôl yr adroddiadau mae’r canlyniadau cynnar yn bositif, gyda 2,500 o samplau’n dangos 23,4% o ganlyniadau Enferplex positif. Credir bod gan y prawf benodoldeb o rhwng 98.4 a 99.7% a sensitifrwydd o rhwng 89.4 a 94.5%, sy’n golygu y gall ganfod hyd at 94.5 o anifeiliaid a gadarnheir fel rhai heintiedig o fewn buches pan gânt eu profi 5-30 diwrnod ar ôl prawf croen.

Er bod y prawf Enferplex wedi’i gymeradwyo gan Sefydliad Iechyd Anifeiliaid y Byd i’w ddefnyddio fel prawf TB ar gyfer gwartheg, nid yw wedi’i gymeradwyo eto ar gyfer profion rheolaidd yn y DU.

Mae UAC yn parhau i gefnogi dull holistig sy’n seiliedig ar wyddoniaeth i ddileu TB yng Nghymru, ond mae ‘na bryder y bydd cyflwyno prawf arall yn annog dull ‘adweithiol’ yn hytrach na symud tuag at ddull ‘ataliol’.

Mae adroddiadau yn y cyfryngau dros yr wythnosau diwethaf wedi datgelu problemau mawr i gadwyni cyflenwi bwyd y DU, yn sgil prinder gyrwyr cerbydau HGV a phrinder CO2 ar gyfer difa anifeiliaid a phecynnu bwyd.

Mae’r prinder o oddeutu 100,000 o yrwyr cerbydau HGV wedi effeithio ar nifer o fanwerthwyr a safleoedd gwerthu bwyd mawr, gan gynnwys Iceland a McDonalds, ar ôl i thua chwarter y gyrwyr hyn ddychwelyd i’r UE oherwydd Brexit a Covid-19.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) wedi haeru ers amser maith y byddai problemau o’r fath yn codi o ganlyniad i’r rhwystrau a gododd rhwng y DU a’r UE yn sgil Brexit.

Mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi ers hynny y bydd yn cyflwyno pecyn o fesurau i helpu i daclo’r prinder gyrwyr cerbydau HGV, gan gynnwys fisâu dros dro i 5,000 o yrwyr tanceri tanwydd a chyflenwyr bwyd i weithio yn y DU yn y cyfnod yn arwain at y Nadolig, a phroses symlach i yrwyr newydd gael eu trwydded HGV.