Gan Glyn Roberts
Ychydig oriau cyn i rifyn olaf Y Tir fynd i brint, gosododd Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 gerbron y Senedd o dan y 'weithdrefn negyddol', sy'n golygu ni fyddant yn cael eu hystyried gan bwyllgor Senedd ac ni all Aelodau'r Senedd eu hymchwilio’n briodol.
Mae'r rheoliadau'n golygu cyflwyno rheolau Parth Perygl Nitradau (NVZ) yr UE yn raddol ar draws Cymru, ac wrth i'r rhifyn hwn o Y Tir gael ei argraffu, rydym yn gweithio'n galed i lobïo Aelodau'r Senedd i gefnogi eu diddymiad mewn pleidlais ar y 3ydd o Fawrth.
Os yw'r bleidlais honno wedi'i hennill erbyn i chi ddarllen y rhifyn hwn o Y Tir, bydd yn nodi buddugoliaeth ar gyfer synnwyr cyffredin. Os na, rydym wedi ymrwymo i ymladd y rheoliadau mewn unrhyw ffordd bosibl, a byddwn yn ceisio sicrhau bod Llywodraeth nesaf Cymru yn eu disodli â mesurau cymesur sy'n targedu llygredd heb beryglu’r diwydiant.
Pa bynnag ffordd y mae'r bleidlais yn mynd, mae'r penderfyniad i dorri a gludo deddfwriaeth hen ffasiwn deg ar hugain oed yr UE a ddyluniwyd i fynd i'r afael â phroblemau mewn ardaloedd a ffermir yn ddwys, sydd wedi profi i fod yn aneffeithiol, ac mewn sawl achos yn gwaethygu pethau, yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi cyrraedd y dibyn ar gynifer o lefelau - nid lleiaf o ran camarwain y Senedd trwy dorri'r addewid dro ar ôl tro i beidio â dwyn deddfwriaeth ymlaen tan ar ôl y pandemig coronafirws, a gwneud honiadau ffug bod llygredd amaethyddol wedi gwaethygu yn ystod y blynyddoedd diwethaf pan mae digwyddiadau wedi gostwng.
Mae bron i dair blynedd bellach ers i UAC, ochr yn ochr â chyrff ffermio ac amgylcheddol eraill a Chyfoeth Naturiol Cymru, gyflwyno adroddiad manwl yn cynnwys 45 o argymhellion gyda'r nod o fynd i'r afael â llygredd amaethyddol - rhywbeth yr ydym i gyd wedi ymrwymo i'w wneud.
Ers hynny, nid yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud dim, wedi methu ag ymateb i'r adroddiad hyd yn oed, ac yn hytrach wedi dewis cymryd yr opsiwn diog, mwyaf diddychymyg posibl, trwy dorri a gludo deddfwriaeth NVZ hen ffasiwn yr UE yn llyfrau statud Cymru.
Canfu astudiaeth wyddonol o effaith y ddeddfwriaeth honno mewn ardaloedd a ddynodwyd yn NVZs am rhwng 12 a 15 mlynedd nad oedd 69% yn dangos unrhyw welliant sylweddol mewn crynodiadau dŵr wyneb ar ôl 15 mlynedd, a bod 31% yn dangos gwaethygu sylweddol.
Mae'r cynlluniau wedi cael eu beirniadu gan yr Game and Wildlife Conservation Trust a Grŵp Cynghori ar Ffermio a Bywyd Gwyllt fel rhai sy'n niweidiol i'r amgylchedd, ac mae Cyfoeth Naturiol Cymru wedi tynnu sylw at nifer o bryderon ynghylch y rheoliadau, gan gynnwys y gallent gynyddu problemau llygredd.
Mae'r dystiolaeth a'r sylwebaeth yn nodi'n glir bod NVZ Cymru gyfan yn ddrwg i'n hamgylchedd, ond fel pe na bai hynny'n ddigon o fethiant, mae ffigurau Llywodraeth Cymru ei hun yn nodi'n glir y goblygiadau ariannol acíwt i'n diwydiant: Mae eu hasesiad Effaith Rheoleiddio yn nodi eu bod yn costio cymaint â £360 miliwn i ffermwyr Cymru mewn costau seilwaith yn unig.
Mae hyn £99 miliwn yn fwy na ffigwr Llywodraeth Cymru ar gyfer Cyfanswm yr Incwm o Ffermio yng Nghymru yn 2019 a £120 miliwn yn fwy na chyfanswm cyllideb BPS 2020 - cost gyfartalog fesul daliad Cymreig o tua £14,500 - ffigwr sy'n codi i oddeutu £25,000 y daliad pan yr ystyrir dim ond y rhai sydd fwyaf tebygol o gael effaith ddifrifol yn unig. Mae costau cydymffurfio blynyddol sy'n rhedeg i gannoedd neu filoedd o bunnoedd fesul daliad ar ben hyn.
I roi hyn yn ei gyd-destun, yn seiliedig ar ffigurau gwerth ychwanegol gros (GVA) Cymru, pe bai Llywodraeth Cymru yn cyflwyno bil seilwaith cyfatebol i sector gwasanaethau Cymru ’byddai’n dod i £24 biliwn; ac i'r sector gweithgynhyrchu byddai'r bil yn £5 biliwn.
Mae'r penderfyniad i gyflwyno'r rheoliadau, yn yr hyn y mae llawer yn ei ddisgrifio fel ymosodiad bwriadol gan Lywodraeth ar un o'i diwydiannau craidd ei hun, yn dilyn patrwm pryderus o bolisïau copïo a gludo diog wedi'u llunio yn Llundain neu ymhellach i ffwrdd er gwaethaf datganoli, gyda'r cynigion taliadau nwyddau cyhoeddus ac ymgynghoriad ar y cyd Defra/Llywodraeth Cymru ar gyfyngu ar symudiadau da byw yn ddwy enghraifft amlwg arall.
Mae gweithredoedd o'r fath yn ei gwneud hi'n rhy hawdd anghofio'r penderfyniadau pwysig a wnaed gan weinyddiaethau datganoledig blaenorol sydd wedi bod o fudd sylweddol i amaethyddiaeth yng Nghymru, ac yn sicr ni ddylem ystyried methiannau gan y weinyddiaeth bresennol fel methiant datganoli.
Yn hytrach, dylem edrych at Lywodraeth Cymru nesaf i adfer y syniad a'r egni annibynnol a welwyd yn nyddiau cynharach datganoli, gyda pholisïau pwrpasol Cymru wedi'u cynllunio i ddiwallu anghenion Cymru - rhywbeth y mae Brexit, er ei holl faich, yn rhoi'r pŵer i ni wneud yn fwy nag erioed o'r blaen.