gan Glyn Roberts, Llywydd UAC
Bu’r mis diwethaf yn un prysur i dîm UAC - ymhlith y nifer o gyfarfodydd rhanddeiliaid a gweithgareddau o ddydd i ddydd, fe wnaethant hefyd drefnu i ni gael presenoldeb gwych yn Sioe Frenhinol Cymru rithwir.
Fe wnaethom gynnal amrywiaeth o weminarau yn ymdrin â phynciau megis tai gwledig, newid yn yr hinsawdd, iechyd meddwl, cysylltedd digidol a diogelwch fferm - pob un ohonynt yn cyffwrdd â materion hanfodol pwysig i'n diwydiant, ac os nad oeddech yn gallu ymuno â nhw yn ystod wythnos y sioe, maent hefyd ar gael i chi eu gwylio yn adran aelodau gwefan UAC neu ar wefan y sioe. Darllenwch fwy am y gweminarau ar dudalennau 12 a 13.
Fel rhan o'n gwaith ymgysylltu gwleidyddol, sy'n ymestyn ymhell y tu hwnt i gyfyngiadau arferol wythnos y sioe, siaradais yn ddiweddar yng nghyfarfod cyntaf Pwyllgor newydd Economi, Masnach a Materion Gwledig y Senedd.
Roedd yn gyfle gwych i dynnu sylw, er bod graddfa a nifer yr heriau sy'n wynebu Cymru yn aruthrol - yn anad dim o ran yr amgylchedd - y dylai pobl Cymru fod wrth wraidd gwaith y Senedd: Y bobl sy'n cynnal ein heconomïau a chymunedau. Y bobl a etholodd ein Haelodau o'r Senedd ac sy'n gwneud Cymru'r hyn ydyw.
Mae buddiannau pobl Cymru yn aml yn cael eu colli mewn niwl o ddyheadau a nodir yn nogfennau polisi hir y Llywodraeth - dyheadau y gallwn i gyd gytuno â hwy, ond serch hynny dylem eistedd ochr yn ochr â lles pobl a theuluoedd, ac yn sicr ni ddylent gelu na rhwystro'r buddiannau hynny.
I'r 53,000 o bobl sy'n gweithio ar ffermydd Cymru a'r busnesau y maent yn eu cefnogi, pryder allweddol yw effaith Mesur Amaethyddiaeth Cymru a fydd yn cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth Cymru a'i ystyried gan y Senedd dros y blynyddoedd i ddod.
Mae Papur Gwyn Amaeth Llywodraeth Cymru a gyhoeddwyd ym mis Rhagfyr y llynedd yn awgrymu na fydd y Mesur ond yn efelychu amcanion un dimensiwn Defra sy’n canolbwyntio ar ‘nwyddau cyhoeddus’ amgylcheddol.
Mae ffermwyr wrth gwrs yn cydnabod bod angen i wella'r amgylchedd fod yn amcan strategol i Gymru, ond hyd yma nid ydym wedi gweld cynnal a gwella ein ffermydd teuluol, busnesau amaethyddol, cyflogaeth wledig a diwylliant yn derbyn statws cyfartal fel nod strategol allweddol, ochr yn ochr â chyflawni nwyddau cyhoeddus amgylcheddol.
I fenthyg ymadrodd a ddefnyddir gan ein Prif Weinidog, ni ellir gadael amddiffyn lles ein teuluoedd a’n cymunedau gwledig i ‘optimistiaeth fflat’ - rhaid ei gyflwyno trwy ddyluniad. Fel y dywedodd Arweinydd Cyngor Tref Nefyn, Rhys Tudur, yn ystod ein seminar 'Mynd i'r Afael â'r Argyfwng Tai Gwledig', mae Cyfoeth Naturiol Cymru’n gyfrifol am amddiffyn ein hadnoddau naturiol, ond mae angen 'Cyfoeth Diwylliannol Cymru' arnom i amddiffyn yr union bobl sy'n gwneud Cymru'r hyn ydyw.
Roedd yn cyfeirio at yr effaith ddinistriol ar gymunedau oherwydd perchnogaeth ail gartrefi ac effeithiau tebyg a gyflymwyd gan y pandemig, ond gyda dyfalu ynghylch taliadau nwyddau cyhoeddus yn y dyfodol yn gyrru gwerthiant tir ffermio Cymru ar gyfer plannu coed, byddai 'Cyfoeth Diwylliannol Cymru' yn sicr o dynnu sylw at y dinistr a achoswyd gan goedwigo yn y gorffennol - mater a drafodwyd yn ystod ein seminar 'Cynhyrchu bwyd a gofalu am yr amgylchedd'.
Dylai pwrpas canolog polisi amaethyddol domestig o Gymru fod i liniaru effeithiau allanol sydd y tu hwnt i'n rheolaeth.
Effeithiau Brexit a chytundebau masnach niweidiol yw'r amlycaf o'r rhain, gan eu bod y tu allan i bwerau Llywodraeth Cymru a'r Senedd i raddau helaeth.
Yn ddiweddar, clywodd Pwyllgor Materion Cymru dystiolaeth gan UAC ac eraill ynglŷn â pha mor niweidiol y gallai cytundeb fasnach y DU-Awstralia a gytunwyd mewn egwyddor fod, ac roedd cefnogwyr Llywodraeth y DU, a oedd yn disgwyl i’r arbenigwyr masnach, a roddodd dystiolaeth ar ôl UAC, i feirniadu hyn yn siomedig iawn.
Dywedodd cyn-drafodwr masnach Awstralia, Dmitry Grozoubinski, wrth y gwrandawiad ei bod yn ymddangos mai prif nod Llywodraeth y DU oedd cyhoeddi cytundeb fasnach yn ystod wythnos cynhadledd yr G7.
Disgrifiodd hyn fel “... ddim yn ffordd flaengar iawn o wneud polisi masnach” gyda thîm trafod Awstralia, y dywedodd Sam Lowe, o’r Ganolfan Ymchwil Ewropeaidd wrth y Pwyllgor, effeithiol iawn a’r amcanion “. .. mynediad i'r farchnad, mynediad i'r farchnad, mynediad i'r farchnad; gadewch inni ddymchwel tariffau ledled y byd a’i gwneud yn haws i’n ffermwyr werthu yno.”
Ychwanegodd Mr Grozoubinski: “Mae ffermwyr Cymru yn iawn i bryderu yn y tymor hir ... pan fyddwch chi'n cael gwared ar dariffau neu'n codi cwotâu i gannoedd o filoedd o bunnoedd, yna, pe bai'r cwota hwnnw'n cael ei lenwi neu pe bai cynnydd o 10,000% yng ngig oen Awstralia i'r DU, rwy'n credu y byddai hynny'n ddinistriol i ffermio Cymru. Mae’r cytundeb hon yn golygu bod hynny bellach yn bosibilrwydd damcaniaethol yn yr ystyr na all Llywodraeth y DU ddefnyddio tariffau i’w atal mwyach.”
Os bydd Llywodraeth a Senedd Cymru yn methu cynnal a diogelu ein teuluoedd sy'n cynhyrchu bwyd a'r busnesau, y cymunedau a'r amgylcheddau hynny sy'n dibynnu arnynt fel amcan strategol canolog ym mholisïau'r dyfodol, bydd hyn nid yn unig yn clymu ein dwylo o ran lliniaru effeithiau cytundebau masnach o'r fath, ond mae hefyd yn debygol o waethygu'r rhain.
Yn haeddiannol, bydd mynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd a gwrthdroi difrod amgylcheddol yn ganolbwynt i'r Senedd a Llywodraeth newydd Cymru, ond fel cenedl ddatganoledig fodern mae'n hanfodol ein bod yn cymryd golwg aeddfed, eangfrydig yn yr hyn a all fod yn amgylchedd masnachu byd-eang didostur.
Mae hyn yn rhywbeth y mae'n ymddangos bod Llywodraeth y DU wedi anwybyddu wrth iddi drosglwyddo mynediad i'r farchnad i drafodwyr tramor a fydd ar ben eu digon ac yn blaenoriaethu delfrydiaeth masnach rydd, hwylustod gwleidyddol tymor byr ac adroddiadau newyddion dros fuddiannau tymor hir y DU.
Ni ellir caniatáu i dirweddau a chymunedau Cymru ddod yn dir ar gyfer dadlwytho pechodau’r byd tra bod mwy o fwyd yn cael ei gynhyrchu i safonau iechyd a lles amgylcheddol ac anifeiliaid is ac yn disodli ein systemau cynhyrchu bwyd ein hunain - systemau y mae ystod eang o rywogaethau planhigion ac anifeiliaid Cymru a'n diwylliant a'n tirweddau unigryw yn dibynnu arnynt.