gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Ydych chi’n gwybod lle mae Llain Isaf, Llain Uchaf, Cae Bach, Banc, Cae Pant Bach a Cae Ffynnon? Mae’n debygol iawn eich bod chi ddim yn gwybod yr ateb i’r cwestiwn yna, gan mae enwau rhai o’n caeau ni yma ar y fferm yw’r rhain.  

Nid ydynt yn golygu dim i neb arall, ond i ni mae’r enwau hyn yn rhan naturiol o drefn a sgwrs ddyddiol y fferm. Mae gan bob parsel bach o dir enw penodol ac ystyr tu ôl i’r enw hynny. Er enghraifft, cae Ffynnon - mae’r ateb yn syml mae’n siŵr...mae yna ffynnon ddŵr ar waelod y cae hynny wrth gwrs. Beth am Llain Isaf a Llain Uchaf? Mae’r ateb yma yn syml hefyd yn dyw e?! Dyma ddwy lain hir a thenau o dir sy’n rhedeg yn gyfochrog a’r afon sy’n rhedeg o’r mynydd lawr am y môr heibio gwaelod lôn ein fferm ni yma.

Ychydig flynyddoedd yn ôl, mi gymerais ddeng munud i gofnodi enwau’r caeau ar Ffurflen y Taliad Sengl. Roedd dau reswm am hyn. Yn gyntaf, nawr mae’n haws taclo’r ffurflen wrth weld enwau caeau penodol yn hytrach na set o lythrennau a rhifau. Yn ail, mae’r enwau yna bellach lawr ar gof a chadw, ac yn fodd i gael eu trosglwyddo i’r genhedlaeth nesaf, yn yr un modd y trosglwyddwyd yr enwau i’r genhedlaeth yma.

Ond beth sydd wedi arwain at y drafodaeth yma ar enwau caeau rwy’n clywed chi’n gofyn? Wel, ychydig wythnosau nôl, cyhoeddodd Y Lolfa lyfr newydd o dan y teitl Cerdded y Caeau gan yr awdures Rhian Parry, sef cyfrol arloesol sy’n ymateb i’r diddordeb cynyddol mewn enwau lleoedd yng Nghymru.

gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Ni fyddai’n bosib ysgrifennu Cornel Clecs y mis hwn heb gyfeirio at Dai Llanilar. Fel un o blant yr 80au, gwylio Cefn Gwlad ar S4C fyddai’r hanner awr euraidd bob wythnos.  Sicrhau bod swper wedi gorffen, a fiw i neb ffonio adeg Cefn Gwlad, byddai’r ffôn yn cael ei gadael i ganu! 

Un o’r troeon diwethaf i mi weld Dai oedd mewn maes parcio yn Aberystwyth cyn cyfnod Covid. Roedd yn eistedd yn y Discovery yn aros i Olwen ddychwelyd o siopa, ac er nad oeddwn wedi ei weld ers tro cyn hynny, wyddech chi byth o hynny, oherwydd roedd y sgwrs mor ffres a petai ni wedi gweld ein gilydd y diwrnod cyn hynny. 

Un o rinweddau anwylaf Dai oedd wastad gofyn am y teulu, ac am eiliad byddech yn anghofio eich bod yn siarad ag un o gewri byd darlledu Cymru. Diolch Dai am fod yn ffrind i bawb ac am sicrhau bod ffermio a chefn gwlad wastad yn cael y sylw cyntaf, hyrwyddwr cefn gwlad heb ei ail, dim ond un Dai Llanilar fydd.

Mae’n ddiddorol darllen teyrnged Elin Jones AS Ceredigion i Dai ar dudalen 4 wrth iddi gyfeirio at y ffordd y byddai Dai’n dadlau achos y ffermwr, yn enwedig y rhai ifanc, ac ymfalchïai Dai yn llwyddiannau bobl ifanc gyda balchder mawr.  

Ar y penwythnos pan fu farw Dai, cynhaliwyd y gystadleuaeth Cân i Gymru, ac mae’n briodol tu hwnt mae mab fferm o Sir Drefaldwyn oedd enillydd haeddiannol eleni. 

Mae’r ymadrodd ‘Dyfal donc a dyr y garreg’ yn hollol wir i Rhydian Meilir Pughe o Gemaes gan iddo gystadlu a chyrraedd rhestr fer y gystadleuaeth yn 2012, 2019 a 2020, ond 2022 oedd blwyddyn Rhydian wrth i’w gân, a berfformiwyd ar y noson gan Ryland Teifi ‘Mae Yna Le’ ddod i’r brig.

gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Wrth dyfu lan yn yr wythdegau (wedai ddim yn union pa flynyddoedd, neu byddai’n datgelu gormod o gyfrinachau am fy oedran!), nid oedd llawer o sôn am fynd ar wyliau dramor. Yr uchafbwynt bob gwyliau i mi oedd cael mynd am drip i’r mart lleol, boed hynny yn Aberystwyth neu yn Nhregaron. Roeddwn wrth fy modd yn cerdded lan a lawr pob ali yn edmygu’r stoc, ond gallai hynny gymryd peth amser wrth gwrs, pan fyddai angen stopio’n aml i siarad â hwn a’r llall.  

Mae diwrnod mart yn parhau i fod yn ddiwrnod pwysig hyd heddiw, ac wedi cyfnod hir o fod yng nghau, dychwelodd y bwrlwm nôl i galon mart Caerfyrddin ar ddechrau’r mis. Roedd tipyn o edrych ymlaen at weld y lle’n ail agor, gan mae dyna’r mart lleol i nifer o’n haelodau’n Sir Gaerfyrddin a chyfagos ac yn cynnig cyfleusterau gwych a chyfleus i werthwyr a phrynwyr.

gan Glyn Roberts, Llywydd UAC

Dros yr wythnosau, y misoedd a’r blynyddoedd nesaf bydd Bil Amaethyddiaeth Cymru yn dominyddu ein meddyliau fel diwydiant yn gynyddol, ac mae’n hollbwysig ein bod yn dylanwadu ar gynnwys y fersiwn derfynol gan y bydd yn pennu sut mae ein diwydiant a’n cymunedau gwledig yn edrych ac yn ffynnu am y degawdau i ddod.

Ymhen deng mlynedd, ni fydd ffermwyr Cymru yn diolch inni os ydym yn caniatáu i ddeddfwriaeth sy’n atal ffermio gael ei phasio, a rhaid inni felly barhau â’n hymdrechion i wneud gwleidyddion yn ymwybodol o ganlyniadau’r Bil a dylanwadu ar ei gynnwys.

Fel y mae pethau ar hyn o bryd, mae perygl gwirioneddol y bydd y Bil yn ymwneud mwy â materion amgylcheddol nag y bydd yn ymwneud â chynhyrchu bwyd.

Yr ydym i gyd yn deall y ddadl y dylid gwario arian cyhoeddus er lles y cyhoedd. Ond mae angen sicrhau bod y gwleidyddion yn ymwybodol nad yw mor syml â'r llywodraeth yn cynnig taliadau wedi'u bwriadu'n gyfan gwbl i wella ansawdd ein hamgylchedd.