Mae amser wir yn hedfan!  Mae 2022 wedi bod yn flwyddyn heriol a phrysur arall i Grŵp UAC a rhaid i mi ddiolch i’r holl staff a swyddogion am eu gwaith caled parhaus yn sicrhau bod gennym ni ffermydd teuluol ffyniannus a chynaliadwy yng Nghymru. Rydym wedi ffarwelio ag ambell wyneb cyfarwydd eleni a diolchaf i’r cyn-aelodau o staff sydd wedi gwasanaethu’r Undeb yn ddiwyd ers cymaint o flynyddoedd, gyda diolch arbennig i Peter Davies.

Mae’r pynciau yr ydym wedi ymdrin â hwy wedi bod eang, yn amrywio o faterion bachu tir, y rheoliadau ‘NVZ’, pryderon iechyd anifeiliaid, newid hinsawdd a thargedau plannu coed, y Bil Amaethyddiaeth gyntaf erioed i Gymru a fydd yn newid sut yr ydym yn ffermio am genedlaethau i ddod, yn ogystal â llawer o helyntion gwleidyddol yn San Steffan. Mae’n deg dweud inni gael ein cadw ar flaenau’n traed trwy gydol y flwyddyn.

Mae 2022 wedi bod yn her i economi’r DU gyda chyfraddau chwyddiant yn parhau i gynyddu’r pwysau ar aelwydydd yn ogystal â busnesau a chynhyrchwyr bwyd yn arbennig. Ar ddechrau’r flwyddyn, rhybuddiodd ein Pwyllgor Llaeth nad oedd y prisiau ynni cynyddol – ac sy’n wir o hyd, yn gynaliadwy i’r sector. Daeth y rhybudd yn syth ar ôl adroddiadau gan ffermwyr llaeth bod costau ynni yn codi hyd at £1,000 y mis.

Cynhalion gyfarfod adeiladol gyda Gweinidog dros Faterion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd Lesley Griffiths i dynnu sylw at, a thrafod camau y dylai Llywodraeth Cymru eu cymryd i liniaru effeithiau rhyfel Rwsia ar y Wcráin.  Rhybuddion ni nôl ym mis Mawrth fod y rhyfel yn cael, ac y byddai’n parhau i gael effeithiau mawr ar ein cadwyni cyflenwi bwyd a chostau mewnbwn, yn enwedig gan fod y DU yn dibynnu ar y Wcráin a Rwsia am tua thri deg y cant o’i chorn, yn ogystal â nifer o gynhwysion arall sy’n cael eu defnyddio ar gyfer porthiant anifeiliaid, a gwrtaith, a oedd ar y pryd tua mil o bunnoedd y dunnell.

gan Glyn Roberts, Llywydd UAC

Dros y misoedd diwethaf, mae llawer ohonom wedi bod yn cyfarfod â’n cynrychiolwyr etholedig o Gaerdydd a San Steffan i drafod y materion amaethyddol mwyaf allweddol. Un o’r rhain wrth gwrs yw Cynllun Ffermio Cynaliadwy arfaethedig Llywodraeth Cymru. Bydd dyluniad, cyllideb ac ymarferoldeb y cynllun yn amlwg yn cael effaith enfawr ar ein sector yn y blynyddoedd i ddod.

Rydym ni, fel y byddai aelodau’n disgwyl, wedi bod yn ymgysylltu â’r cynigion ac yn gyffredinol rydym wedi croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i daliad sylfaenol i bob ffermwr, a fydd yn darparu sefydlogrwydd angenrheidiol ar gyfer ffermydd teuluol sy’n cynhyrchu bwyd.

Rydym yn credu’n gryf y dylid defnyddio’r rhan fwyaf o’r gyllideb i ddarparu’r taliad sefydlogrwydd hwn yn gyfnewid am fodloni’r Gweithredoedd Sylfaenol newydd sy’n ofynnol gan ffermwyr, yn enwedig gan y byddant yn ychwanegol at y ‘Safonau Gofynnol Cenedlaethol’ newydd (yn seiliedig ar y trawsgydymffurfio presennol).  Mae gennym bryderon o hyd am effaith y toriadau yn y gyllideb o San Steffan a maint y gyllideb ar ôl 2023, yn bennaf oll gan fod y cynigion yn uchelgeisiol ac yn cwmpasu ystod eang o amcanion ar adeg pan fo ffermwyr yn gweld cynnydd sylweddol mewn costau. 

Rydym hefyd wedi bod yn glir yn ein trafodaethau ag Aelodau’r Senedd bod hi’n hynod o siomedig nad yw’r canlyniadau sy’n ofynnol gan y cynllun, sy’n seiliedig ar egwyddorion Rheoli Tir yn Gynaliadwy fel Aer Glân ac Ecosystemau Gwydn, dal ddim yn ymgorffori cynaliadwyedd economaidd teuluoedd ffermio, cadwyni cyflenwi amaethyddol, cymunedau gwledig a chynhyrchu bwyd. Heb i amcanion o’r fath fod yn ganolog i’r cynllun, mae perygl o niwed economaidd, yn enwedig os na all cyfrifo cyfraddau taliadau sylfaenol ystyried cymorth economaidd o’r fath.

gan Angharad Evans, Swyddog Cyfathrebu’r Iaith Gymraeg

Rwy’n siŵr bod chithau fel minnau wedi mwynhau edrych ar luniau a darllen hanes ein swyddfeydd sirol yn mynd allan i’w hysgolion lleol i ddathlu Diwrnod Llaeth Ysgol y Byd yn ddiweddar.  

Mae cyfleoedd fel hyn yn hollbwysig er mwyn addysgu plant o oedran ifanc iawn lle yn union daw’r bwyd sydd ar eu plât bob dydd o. Fel Undeb rydym yn hynod o ffodus bod gennym aelodau sy’n fodlon gwneud yn union hynny, rhoi ychydig o’u hamser gwerthfawr er mwyn treulio amser gyda phlant ysgol i’w haddysgu am bwysigrwydd amaethyddiaeth a hyrwyddo holl fanteision y bwyd maent yn ei gynhyrchu.  

Un sy’n defnyddio’r ffaith ei fod yn ffermio un o atyniadau mwyaf poblogaidd Cymru, Y Gogarth yn Llandudno i fanteisio ar y cyfle i addysgu’r cyhoedd a phlant ysgol yw Dan Jones. Roedd Dan yn un o nifer o ffermwyr oedd yn rhan o’n hymgyrch Bwyd, Tir a Phobl llynedd, a oedd yn canolbwyntio ar amryw o faterion cynaliadwyedd, ac yn tynnu sylw at y gwaith cadarnhaol y mae ffermwyr yng Nghymru yn ei wneud i fynd i’r afael â nodau datblygu cynaliadwyedd. 

gan Glyn Roberts, Llywydd UAC

Roedd Medi 26 yn ddiwrnod hanesyddol wrth i’r Bil Amaethyddiaeth gyntaf erioed i Gymru ynghyd â’i ddogfennaeth ategol gael ei osod gerbron y Senedd gan Weinidog dros Faterion Gwledig a Gogledd Cymru, a’r Trefnydd, Lesley Griffiths, cyn dadl yn y Senedd a drefnwyd i ddechrau ymhen tua thair awr o amser ysgrifennu’r golofn hon.

Mae’r Bil yn rhoi’r cyfle i ni ddatblygu polisïau ffermio a allai fod o fudd gwirioneddol i’r rhai sy’n byw ac yn gweithio yng Nghymru. Bydd yn nodi’r ddeddfwriaeth gynhwysfawr ac yn sbarduno’r newid mwyaf i amaethyddiaeth yng Nghymru ers i’r DU ymuno â’r Undeb Ewropeaidd.

Ers refferendwm Brexit, rydym wedi sefyll ein tir ac wedi dadlau o blaid ehangu egwyddorion Rheoli Tir yn Gynaliadwy i gynnwys cynaliadwyedd economaidd ein ffermydd teuluol, cynhyrchu cynaliadwy o fwyd olrheiniadwy diogel, diwylliant Cymru a’n hiaith sy’n rhoi ystyriaeth lawn i nodau Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol ac amcanion Cymreig eraill.

Rydym felly’n falch o weld bod y Bil yn nodi pedwar amcan Rheoli Tir Cynaliadwy sy’n cynnwys cynhyrchu bwyd cynaliadwy a chynaliadwyedd yr iaith Gymraeg, a bydd gofyn i bob un ohonynt gyfrannu at y nodau llesiant.