gan Elin Jones AS

Mae’n siŵr nad oes llawer o wleidyddion yn medru dweud fod eu magwraeth wleidyddol wedi ei wreiddio ar hanesion sefydlu a blynyddoedd cynnar Undeb Amaethwyr Cymru. Ond mae hynny’n wir yn fy achos i. Bydd rhai o ddarllenwyr Y Tir yn gwybod i mi ysgrifennu yn y gorffennol am fy Wncwl Jac, J.B. Evans Llanybydder. Wncwl Jac oedd Ysgrifennydd Cyffredinol cyntaf yr Undeb ac yn un o’r ffigurau allweddol adawodd yr NFU 65 mlynedd yn ôl a chreu Undeb Amaethwyr Cymru.

Roedd ef yn swyddog cyflogedig gyda’r NFU ac yn gweithio yn Shir Gâr gyda’r ffermwyr tenant yn nyffryn Tywi uchaf oedd yn wynebu colli eu ffermydd i bryniant gorfodol gan y Comisiwn Coedwigaeth ar ddechrau 50au y ganrif ddiwethaf. Yng ngeiriau Gwenallt yn ei gerdd enwog Rhydcymerau, brwydr Wncwl Jac a’r Undeb bryd hynny oedd i wrthwynebu:

“Coed lle bu cymdogaeth/Fforest lle bu ffermydd”

gan Y Gwir Anrh Yr Arglwydd Morris o Aberafan KG QC

Mae'n fraint llongyfarch UAC ar ddathlu ei phen-blwydd yn 65 mlwydd oed. Ni all llawer ohonom heddiw ddweud ein bod ni yna o’r cychwyn cyntaf.

Nid wyf yn mynd i ildio i demtasiwn i ymhelaethu gormod ar y gorffennol. Nodwyd yr anawsterau anhygoel o sefydlu UAC yn fy llyfr, “Fifty years in Politics and the Law.”

Rwyf wedi ychwanegu ychydig atynt yn fy llyfr Cymraeg diweddar, “Cardi yn y Cabinet”. (Y Lolfa, Talybont) sy’n cynnwys llun ardderchog a dynnwyd yn ystod ymweliad fy ngwraig a minnau â swyddfa UAC yn Nolgellau ychydig flynyddoedd yn ôl. Roedd yn ymweliad teimladwy â'r dref lle bu bron i obeithion yr Undeb o wneud cynnydd yng Ngogledd Cymru gael eu malu. Fodd bynnag, fy nghyfarwyddiadau oedd dod i delerau a hyn a mynd ymhellach i'r gogledd. Yn ffodus, gan fy mod newydd adael y Fyddin ac o gymryd rhan mewn symudiadau milwrol ar wastadeddau’r Almaen, roeddwn i wedi cael fy nysgu os ydych chi'n wynebu rhwystr anorchfygol, rydych chi'n dod o hyd i ffordd o'i chwmpas.

Rwy'n ceisio ymweld â'ch pafiliwn bob blwyddyn yn Sioe Frenhinol Cymru, y cefais y fraint o'i hagor. Rwy’n ffodus o fod mewn Tŷ’r Arglwyddi hyddysg cyn belled ag y mae amaethyddiaeth yn y cwestiwn, i allu gwneud yr hyn a allaf i godi llais dros amaethyddiaeth Cymru ac i ymladd dros ddychwelyd pwerau o Frwsel i Gaerdydd yn hytrach na San Steffan.

gan Angharad Evans, Golygydd y Gymraeg

Sgen di dalent?! Canu, adrodd, actio? Nid wyf yn cyfri’n hunan yn berson talentog iawn, rhyw botsian mewn sawl peth a ddim yn arbenigo mewn dim byd penodol! Er fy mod wrth fy modd yn gwrando ar gerddoriaeth o bob math, allai ddim canu nodyn i achub fy nghroen! Pleser felly yw cael ymfalchïo yn nhalentau eraill, a dyma’n union beth sy’n cael ei ddathlu mewn llyfr newydd sbon, O’r Gwlân i’r Gân sydd newydd gael ei gyhoeddi gan Y Lolfa.

Dyma i chi hanes y ffermwr Aled Wyn Davies, neu Aled Pentremawr fel mae’n cael ei adnabod. Er mae dyn ei filltir sgwâr yn Llanbrynmair yw Aled, mae wedi cael cyfle i deithio’r byd, diolch i’w dalent fel canwr.

Yr hyn sy’n amlwg iawn trwy’r hunangofiant yw’r ffordd mae ffermio a chanu wedi cydblethu’n berffaith drwy’r amser.  Chwaraeodd Mudiad y Ffermwyr Ifanc rôl bwysig yn nyddiau cynnar Aled fel canwr wrth iddo gystadlu mewn amryw o gystadlaethau cerddorol, yn ogystal â’r rhai doniol hefyd - y sgets, y ddeuawd ddoniol a’r meim i gerddoriaeth.

‘Rhaid cydnabod pwysigrwydd amaeth i’r Gymraeg’ oedd neges Aled Roberts Comisiynydd yr Iaith Gymraeg ar Radio Cymru ar y 7fed o Hydref 2020. Mae angen i gynlluniau Llywodraeth Cymru gefnogi’r diwydiant amaeth ar ôl Brexit gydnabod “ei bwysigrwydd i ddyfodol y Gymraeg”.

Dywed Mr Roberts bod angen targedu cymorthdaliadau tuag at helpu ffermydd teuluol i oroesi. Mae ffigyrau’r Cyfrifiad yn dangos bod 43% o weithwyr amaethyddol yn siarad Cymraeg, o gymharu â 19% o’r boblogaeth yn gyffredinol. Roedd Mr Roberts yn ymateb i argymhellion adroddiad diweddar ynglŷn â sut y gall ffermwyr helpu’r llywodraeth i gyrraedd ei nod o filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.