gan Glyn Roberts, Llywydd UAC
Y mis diwethaf rydym wedi gweld llawer o benawdau newyddion a datblygiadau gwleidyddol sydd yn ddigon i lenwi calon y person mwyaf optimistaidd ac ofn. O brinder gweithwyr a thanwydd i ddiwydiant moch y DU mewn argyfwng, mae mis Hydref wedi bod yn gyffrous o safbwynt gwleidyddol. Er bod ein tîm polisi llywyddol wedi bod ar y rheng flaen yn delio â'r materion hyn, gwnaethom hefyd barhau yn ein gwaith o godi ymwybyddiaeth a lobïo ar newid hinsawdd, plannu coed a masnachu carbon.
Fel rhan o'n gwaith ar fasnachu carbon, gwnaethom rybuddio bod carbon sy'n cael ei ddal trwy blannu coed yn peryglu ymuno â rhestr hir o adnoddau naturiol Cymru y gellid eu gwerthu i gwmnïau ac unigolion allanol sy'n ceisio gwneud elw. Codwyd y materion hyn gyda gwleidyddion ledled Cymru, yn ogystal â'r Gweinidog a'r Dirprwy Weinidog dros Newid Hinsawdd, Julie James a Lee Waters.
Er bod cyfleoedd i ffermwyr yn y farchnad newydd hon, nid oes angen i Gymru ond edrych ar effeithiau coedwigo yn y gorffennol i weld y potensial ar gyfer dinistr economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol o ganlyniad i blannu coed yn amhriodol.
Mae gwerthu carbon, os nad yw wedi'i reoleiddio, yn peryglu tanseilio gallu ffermydd, amaethyddiaeth Cymru neu Gymru gyfan i ddod yn niwtral o ran carbon - ffaith y gwnaethom bwysleisio'n benodol pan wnaethom gyfarfod â Julie James AS. Pan fydd darn o dir fferm yn cael ei werthu a'i blannu â choed, nid yw bellach ar gael yn swyddogol i'r sector amaethyddol ar gyfer gwrthbwyso allyriadau ac os bydd rhywun yn plannu coed ar dir Cymru ac yn gwerthu'r carbon y tu allan i Gymru, yna ar bapur mae hyn yn dal i gyfrannu at dargedau statudol fel y mae'n ymddangos yn Rhestr Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr Cymru - ond mewn gwirionedd, mae’r math hwn o gyfrif carbon dwbl ond yn hwyluso cynhyrchu carbon gan fusnes sydd ddim yng Nghymru, a thrwy hynny yn amddifadu busnesau Cymru o'r cyfle i ddefnyddio'r carbon hwnnw i wrthbwyso allyriadau Cymru yn wirioneddol.
Rydym hefyd yn gwybod bod arian cynllun Creu Coetir Glastir (GWC) Llywodraeth Cymru yn cael ei ddefnyddio fwyfwy i dalu am blannu coed ar dir ffermio Cymru a brynwyd gan fuddsoddwyr allanol. Cadarnhawyd y pryder hwn gan ymateb Llywodraeth Cymru i gwestiwn Senedd gan lefarydd amaethyddiaeth Plaid Cymru, Cefin Campbell, a ddatgelodd fod nifer yr ymgeiswyr â chyfeiriadau y tu allan i Gymru wedi cynyddu o 3% i 8% rhwng cyfnod ymgeisio 8 (Tachwedd 2019) a 10 (Tachwedd 2020) o gynllun Creu Coetir Glastir. Datgelwyd hefyd bod cyfran y tir a dderbyniwyd ar gyfer y grant Creu Coetir Glastir yn dilyn ceisiadau o'r tu allan i Gymru wedi codi o 10% i 16% rhwng cyfnodau ymgeisio 8 (Tachwedd 2019) a 9 (Mawrth 2020).
Mae hyn yn golygu bod yr ardaloedd o dir Cymru a blannwyd o dan gynllun Creu Coetir Glastir gan bobl â chyfeiriadau o'r tu allan i Gymru yn llawer mwy na'r ardaloedd sy'n cael eu plannu gan bobl o Gymru. Mae hwn yn prysur ddod yn fater o fachu tir peryglus a gallaf sicrhau aelodau bod UAC yn parhau i godi'r pryderon hyn gyda Llywodraeth Cymru.
Gwnaethom hefyd drafod ein polisi ar fasnachu carbon gyda Thîm Polisi Llywyddol UAC, a gafodd y sêl bendith olaf gan Gyngor yr Undeb ddiwedd mis Medi. Mae'r polisi y cytunwyd arno fel a ganlyn:
a)‘Er y cydnabyddir y gallai credydau carbon, o bosib, ddod yn incwm pwysig i rai ffermydd yn y dyfodol, o ystyried:Mae gwerthu credydau carbon o dir ffermio Cymru yn peryglu tanseilio gallu ffermydd, amaethyddiaeth Cymru neu Gymru gyfan i ddod yn garbon niwtral
b)Y cynnydd pryderus yng ngwerthiant tir ffermio Cymru i unigolion a chwmnïau o'r tu allan i Gymru er mwyn creu carbon ar werth y tu allan i Gymru neu wrthbwyso eu holion traed eu hunain
c)Y ffaith bod, mewn rhai achosion, endidau ac unigolion o'r fath y tu allan i Gymru yn cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru i blannu ardaloedd o'r fath.
Dylai Llywodraeth a Senedd Cymru gymryd camau brys i fynd i’r afael â’r mater hwn trwy ryw fath o fecanwaith rheoli, ac er nad cwotâu carbon efallai yw’r ffordd orau ymlaen, mae ymhlith ystod o fesurau y dylid eu hystyried er mwyn atal effeithiau andwyol cynyddol ar ffermydd teuluol Cymru, cymunedau Cymru a Chymru gyfan.'
Rydym wedi bod yn glir ers blynyddoedd bellach fod yr hinsawdd a'n hamgylchedd yn faterion sydd o bwys mawr i UAC a'n haelodau. Heb amgylchedd iach, bywiog ac amodau ffafriol yn yr hinsawdd, byddem yn ei chael hi'n anodd cyflawni ein swyddi mwyaf sylfaenol - i gynhyrchu bwyd cynaliadwy, maethlon. Roeddem hefyd yn hapus felly i ymgysylltu â Phwyllgor Newid Hinsawdd, yr Amgylchedd a Seilwaith y Senedd wrth iddynt ofyn am farn ar beth ddylai blaenoriaethau'r Pwyllgor fod ar gyfer chweched tymor y Senedd.
Yn ein hymateb gwnaethom groesawu’r ffaith bod Bwrdd Newid Hinsawdd Llywodraeth Cymru yn datblygu safbwynt cyfannol ar ddatgarboneiddio i gydnabod bod angen iddo ddigwydd ar draws diwydiannau Cymru yn enwedig mewn perthynas â thrafnidiaeth.
Mae croeso mawr hefyd i uchelgais Llywodraeth Cymru ar gyfer sector cyhoeddus sero-net erbyn 2030, ynghyd â'u derbyniad y gellir cynnal cyfarfodydd o bell yn hytrach nag yn bersonol yng Nghaerdydd. Bydd aelodau'n gwybod ein bod wedi gofyn am hyblygrwydd o'r fath ers blynyddoedd bellach. Mae hyblygrwydd o'r fath wedi ein galluogi i leihau ein costau teithio a'n hallyriadau a gobeithiwn y gall y trefniadau hynny barhau y tu hwnt i bandemig Covid-19.
Fodd bynnag, er bod gwrthbwyso carbon a phlannu coed at ddibenion dal a storio carbon yn cynhyrchu cryn dipyn o drafodaeth, yn enwedig yn y cyfnod yn arwain at COP 26 ac er budd cyrraedd targedau sero-net, hoffem weld mwy o bwyslais yn cael ei roi ar y sectorau a'r rhannau hynny o gymdeithas sydd â'r olion traed mwyaf ac iddynt leihau eu hallyriadau nwyon tŷ gwydr.
Gwnaethom hefyd argymell y dylai Bil Amaethyddiaeth Cymru a’r cynlluniau cymorth cysylltiedig gynnwys cymorth ariannol wedi'i dargedu i gynorthwyo gwella effeithlonrwydd ffermydd mewn perfformiad economaidd ac amgylcheddol fel rhan bwysig o gyrraedd sero-net, yn hytrach na chanolbwyntio ar fentrau gwrthbwyso carbon fel plannu coed yn unig.
Yn bennaf oll, dylai mynd i’r afael â phroblem newid hinsawdd eistedd ochr yn ochr, ac nid taflu cysgod dros fuddiannau economaidd pobl a chymunedau Cymru. Yn hynny o beth ac wrth symud ymlaen, dylai pob un o Bwyllgorau Llywodraeth Cymru sicrhau bod tair colofn cynaliadwyedd - economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol - yn cael eu hystyried a'u parchu'n gyfartal ac yn cael eu dwyn ymlaen gyda'i gilydd gan Lywodraeth Cymru a'r Senedd.
Mis diwethaf hefyd fe wnaethom ymuno ag arweinwyr ffermio o Gymru. Fe wnaethon ni uno i siarad ag un llais clir ar uchelgais y diwydiant i gyflawni nodau hinsawdd ochr yn ochr â chynhyrchu bwyd sy'n gyfeillgar i'r hinsawdd.
Cyfarfu cynrychiolwyr o NFU Cymru, Hybu Cig Cymru, AHDB a CFfI Cymru, yn ogystal â mi fy hun, ar gyfer cyfarfod lle cytunwyd i weithio gyda'n gilydd i sicrhau y gall bwyd a ffermio Cymru wneud cyfraniad cadarnhaol at frwydro yn erbyn newid hinsawdd wrth ddiogelu’r cyflenwad bwyd byd-eang.
Roedd cyfarfod o arweinwyr ffermio Cymru yn un o gyfres o ddigwyddiadau a gynhaliwyd yn ystod rhaglen Cefn Gwlad COP 2021, cyfres o ddigwyddiadau a gweithgareddau yn arddangos cyfraniad cymunedau gwledig cyn y pythefnos o Gynhadledd Newid Hinsawdd y Cenhedloedd Unedig COP26 yng Nglasgow. Byddwn yn cymryd rhan mewn digwyddiadau pellach a byddwn yn rhoi gwybod i'r aelodau.
Ac er ein bod ni i gyd yn gwneud ein gorau glas i frwydro yn erbyn newid hinsawdd, gofalu am yr amgylchedd a chynhyrchu bwyd cynaliadwy, maethlon, mae Llywodraeth y DU yn brysur yn tanseilio’n diwydiant - unwaith eto.
Mae'r cytundeb mewn egwyddor o gytundeb fasnach â Seland Newydd yn dangos parodrwydd gan Lywodraeth y DU i danseilio ffermio a diogelu cyflenwad bwyd y DU yn gyfnewid am fuddion dibwys i'r economi.
Byddwn yn parhau i dynnu sylw Aelodau Seneddol ac Aelodau o Dŷ’r Arglwyddi o’r peryglon y mae cytundeb Seland Newydd a chytundebau masnach eraill yn eu peri, gan eu hannog i weithredu er budd eu hetholwyr a’n cenhedloedd o ran penderfyniadau yn y Senedd.
Ar ben hynny, gall aelodau fod yn dawel ein meddwl ein bod hefyd yn gweithio'n galed ar amrywiaeth o faterion newid hinsawdd a masnachu carbon, yn ogystal â sicrhau bod llais ein ffermwyr yn cael ei glywed ar bob lefel.