Trychineb Cwm Penmachno i Dafydd Gwyndaf yw gweld y gymuned Gymreig yn dirywio.
Mae mewn sefyllfa unigryw i sylwi ar y newidiadau ar draws y cenedlaethau. “Fi yw’r drydedd genhedlaeth ar y fferm hon ac roedd y teulu yn y cwm cyn hynny. Mae fy ngwreiddiau yn ddwfn iawn yma yng Nghwm Penmachno” meddai.
Mae Dafydd yn cofio pan oedd y cwm bron yn gyfan gwbl Gymraeg ac yn gresynu dros y newidiadau: “Sefydlwyd cangen gyntaf erioed yr Urdd yma, roedd yna ddau gapel ac eisteddfodau blynyddol yn cael eu cynnal yn y pentrefi. Rwy'n cofio'r teulu cyntaf o Loegr yn dod i fyw yma ac ymhen ychydig wythnosau roedd y ddau blentyn yn rhugl yn y Gymraeg. Roedd hi’n naill a’i hynny neu ddim oherwydd prin ein bod ni'n gallu siarad unrhyw Saesneg o gwbl.”