[caption id="attachment_7929" align="alignleft" width="191"] Former First Minister Rhodri Morgan[/caption]

Heddiw mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi ymateb gyda thristwch i’r newyddion bod cyn Brif Weinidog Cymru, Rhodri Morgan wedi marw yn 77 mlwydd oed.

Bu Rhodri Morgan yn gyfaill a chefnogwr da o UAC yn ystod ei gyfnod yn y swydd ac mae’r Undeb yn ymestyn eu cydymdeimlad dwysaf â'r teulu.

Dywedodd Llywydd UAC Glyn Roberts: "Mae'n drist iawn ein bod yn cydnabod marwolaeth y cyn Brif Weinidog, Rhodri Morgan, sydd bob amser wedi bod yn gyfaill i'r Undeb hon.

"Roedd yn deall yr heriau y mae ffermwyr yma yng Nghymru yn wynebu ac roeddem wedi gweithio'n agos gydag ef, yn fwyaf nodedig yn ystod yr argyfwng Clwy'r Traed a'r Genau.

"Roedd yn llysgennad dros Gymru, yn weledydd ar gyfer datganoli ac roedd ein cymunedau gwledig Cymreig a ffermydd teuluol yn agos iawn at ei galon. Bydd yn golled i lawer.”

[caption id="attachment_7908" align="alignleft" width="300"] Pennaeth Polisi UAC Dr Nick Fenwick yn diweddaru aelodau ar Glastir.[/caption]

Yn ddiweddar, daeth ffermwyr yng Ngheredigion at eu gilydd i drafod #AmaethAmByth gyda’r Aelod Cynulliad Rhanbarthol Simon Thomas sydd hefyd yn aelod o Bwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig Cynulliad Cenedlaethol Cymru, ac amlinellwyd rhai o'r materion sy’n eu hwynebu gyda chynlluniau amaeth-amgylcheddol ac arallgyfeirio.

Croesawyd pawb gan Huw Davies, o Llety Ifan Hen, Bontgoch, Ceredigion sydd ffermio 900 erw gyda’i dad Emyr.  Maent yn cadw 1500 o ddefaid, 400 o ddefaid cyfnewid ac ?yn benyw, 40 o wartheg sugno a dilynwyr, yn ogystal â 20 o wartheg stôr.

Cafodd Huw ei eni ar y fferm ym 1965, ac wedi bod yn ffermio yma’n llawn amser ers 1990, ar ôl teithio o amgylch Seland Newydd ac astudio amaethyddiaeth yng Ngholeg Llysfasi.

Mae’r teulu hefyd wedi arallgyfeirio gyda thyrbin gwynt 500kw ac mae’r fferm hefyd yng Nghynlluniau Glastir Uwch ac Organig.

Wrth amlinellu'r prif faterion mae’n wynebu gyda Glastir, dywedodd Huw Davies: "Rydym wedi gwneud yr holl waith roedd yn ofynnol i ni ei wneud yn ein cytundeb Glastir Uwch, megis adeiladu wal gerrig 180 metr, plannu 250 metr o wrychoedd a ffensio coetir. Er gwaethaf yr holl waith a wnaed, rydym dal heb gael ein talu am y gwaith sydd bellach yn £25,000.

[caption id="attachment_7909" align="alignright" width="300"] Aelod UAC Huw Davies (ch) yn diweddaru Simon Thomas AC ar y problemau mae’n wynebu gyda’r Cynllun Glastir.[/caption]

“Llynedd cawsom ein had-dalu erbyn mis Ebrill am ein gwaith amgylcheddol, ac felly nid oedd hynny’n ddrwg iawn, ond o ystyried hefyd bod ein taliad sengl yn hwyr eleni mae pethau'n dynn yn ariannol. Mae hynny'n golygu na allwn fuddsoddi yn y busnes na thalu ein contractwyr. Mae'n rhwystredig iawn a bron yn amhosibl cynllunio ymlaen llaw neu hyd yn oed llenwi’r ffurflenni treth, oherwydd mae’n bosib y bydd dau daliad yn digwydd yn yr un flwyddyn ariannol.

Dywedodd Pennaeth Polisi UAC, Dr Nick Fenwick: “Fel pob cynllun amaeth-amgylcheddol, mae’r taliadau Glastir yn digolledu ffermwyr am y gwaith sy’n cael ei wneud a’r costau sydd ynghlwm, ac mae ond yn deg bod taliadau’n cael eu gwneud o fewn cyfnod amser rhesymol."

Dywedodd Dr Fenwick bod y diwydiant wedi cael ei gythruddo ym mis Mawrth pan ddywedodd Llywodraeth Cymru wrth y wasg nad oedd y fath beth a thaliad Glastir hwyr, gan awgrymu y gallent gadw taliadau am gyhyd ag y maent yn dymuno.

[caption id="attachment_7910" align="alignleft" width="300"] Aelodau’n gweld tu fewn i’r tyrbin 500kw.[/caption]

"Mae Llywodraeth Cymru yn ysgrifennu'n rheolaidd i ffermwyr gan roi tri deg diwrnod iddynt i ad-dalu symiau a dalwyd yn anghywir. Os yw Gweinidogion Cymru yn credu bod hyn yn gyfnod amser rhesymol, yna dylent ddilyn yr un egwyddor, yn enwedig gyda chostau. Yn seiliedig ar y ar y fath gyfnod, mae cannoedd o daliadau Glastir sy'n ddyledus gan y Llywodraeth bellach yn fwy na thri mis yn hwyr."

Gyda phrisiau’r fferm yn isel a dyfodol taliadau amaethyddol yn ansicr, penderfynodd Huw arallgyfeirio i ynni adnewyddadwy ac ym mis Mehefin y llynedd adeiladwyd tyrbin gwynt 500 kw. Fodd bynnag, nid yw'r broses a'r manteision y mae'n ei gynnig mor syml ag y gall rywun feddwl.

Mae Huw yn egluro: "Mae'r broses gynllunio ar gyfer y prosiect hwn yn hynod o gymhleth, a heb ein hymgynghorydd, ni fyddai’r cynllun wedi bod yn

[caption id="attachment_7911" align="alignright" width="169"] Y tyrbin gwynt 500kw yn Llety Ifan Hen.[/caption]

bosib.  Mae’n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud y broses yn haws, fel y gall mwy o ffermwyr arallgyfeirio i ddiogelu eu busnesau ond hefyd i gynyddu faint o ynni adnewyddadwy sy’n cael ei gynhyrchu yma yng Nghymru. Mae'n rhaid iddo fod yn hawdd a deniadol i bobl os ydynt am ymwneud ac arallgyfeirio o'r fath. Er mwyn helpu gyda hynny byddai hefyd yn synhwyrol i ddod â'r tariff yn ôl. Rydym yn ffodus bod gennym y tyrbin yn awr gan ei fod yn cynnig tipyn o sicrwydd ariannol, yn enwedig o ystyried y dyfodol ansicr sy’n wynebau ffermio gyda ni ar fin dod allan o’r Undeb Ewropeaidd ac nid oes unrhyw gynlluniau ar waith ar gyfer cymorth amaethyddol yn y dyfodol."

[caption id="attachment_7871" align="aligncenter" width="169"] Llywydd UAC Glyn Roberts yn lansio Maniffesto Etholiad Cyffredinol UAC ar fferm Sain Ffagan.[/caption]

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi lansio ei maniffesto Etholiad Cyffredinol 2017 yn swyddogol, gan amlinellu'r hyn y mae'n ystyried yn flaenoriaethau, o ran amaethyddiaeth, ar gyfer Llywodraeth nesaf y DU.

Wrth siarad yn y digwyddiad, a gynhaliwyd yn Sain Ffagan Amgueddfa Werin Cymru yng Nghaerdydd, dywedodd Llywydd UAC Glyn Roberts: "Mae hwn yn etholiad anarferol - efallai yn etholiad un pwnc - ac yn wahanol i unrhyw etholiad yn y gorffennol.  Bydd Brexit yn dominyddu ac mae angen i ni sicrhau bod pwy bynnag sy'n ffurfio'r Llywodraeth nesaf yn deall yr heriau a'r cyfleoedd sylweddol sy'n wynebu ffermydd teuluol yng Nghymru. A'u bod nhw hefyd yn cydnabod mae nid Lloegr ac amaethyddiaeth Lloegr yw Cymru ac amaethyddiaeth yng Nghymru.

“Heddiw, rydym yn cwrdd mewn amgueddfa, un sy'n cadw ac yn dangos yr elfennau gorau a mwyaf diddorol o'n treftadaeth gymdeithasol a diwylliannol. Credaf fod gan yr amgueddfa yma a UAC llawer yn gyffredin. Rydym yn gwybod o ble rydym wedi dod, rydym yn gwybod ein bod yn cynrychioli pobl a chymunedau Cymru, ac rydym yn gwybod bod gennym stori wych i'w ddweud.

“Ond mae Sain Ffagan, wrth gwrs, yn amgueddfa sy’n dathlu ac yn cofnodi’r gorffennol, tra bod ein teuluoedd ffermio yn cynrychioli nid yn unig yn yr hanes presennol ond y dyfodol hefyd. Yn sicr, nid ydym am weld Cymru’n troi mewn i Amgueddfa. Mae’n rhaid i ni sicrhau ein bod yn parhau i dyfu a darparu busnesau llwyddiannus, proffidiol mewn cymunedau cryf, hapus, amlieithog. Busnesau fferm sy'n cynnig gobaith ar gyfer ein cenhedlaeth iau ac yn helpu i gadw ein cymunedau gwledig yn fyw. I ni mae'r gorffennol yn sylfaenar gyfer adeiladu ein dyfodol."

Mae UAC yn credu'n gryf bod yn rhaid i Lywodraeth nesaf y DU gymryd y cyfle i lunio polisïau gwladol sy'n addas ar gyfer y DU y tu allan i'r Undeb Ewropeaidd a bod rhaid i’r polisïau hynny barchu’r cydbwysedd presennol o b?er rhwng gwledydd datganoledig, tra hefyd yn cymryd i ystyriaeth y pryderon ynghylch rheolau anghyfartal, rheoliadau a biwrocratiaeth yr UE, a arweiniodd at gymaint yn pleidleisio i adael yr UE.

"Ers 1978 mae UAC wedi cael ei chydnabod yn ffurfiol gan Lywodraethau ar gyfer cynrychioli barn ffermwyr yng Nghymru yn unig. Nid oes gennym unrhyw ddylanwadau allanol o'r tu allan i Gymru, ac yn llais annibynnol ffermydd teuluol yng Nghymru. Felly, mae UAC yn ymroddedig i lobio pawb yn San Steffan i sicrhau bod amaethyddiaeth yng Nghymru a ffermydd teuluol yng Nghymru yn cael y sylw a'r parch y maent yn haeddu, ar gyfer cyfnod y Senedd nesaf a thu hwnt - er lles dyfodol pawb, " ychwanegodd Mr Roberts.

Mae tanio Erthygl 50 o Gytundeb Lisbon yn golygu bod angen symud ymlaen ar nifer helaeth o faterion ar fwy o fyrder nag erioed, yn ôl Undeb Amaethwyr Cymru.

Meddai Llywydd UAC, Glyn Roberts:  “Nawr bod camau Erthygl 50 wedi dechrau, gwyddom mai cwta dwy flynedd sydd gennym i ddelio â phentwr o waith.

“Yn ogystal â materion brys, fel sicrhau cytundebau masnachu a negodi’r opsiynau gadael gorau posib ar gyfer y DU, mae angen inni symud ymlaen ochr yn ochr â hynny i sefydlu dealltwriaeth a chytundeb rhwng gweinyddiaethau datganoledig er mwyn datblygu marchnad gartref sy’n gweithio i bawb.”

Oriau’n unig ar ôl cyhoeddi canlyniad refferendwm yr  UE y llynedd, galwodd UAC am gynnal y broses Brexit ar gyflymdra rhesymol, o ystyried maint y gwaith a’r cynllunio oedd dan sylw.

Yn Chwefror, disgrifiodd Llyfrgell T?’r Cyffredin Y Bil Diddymu Mawr, sef y mecanwaith ar gyfer adolygu ac ad-drefnu holl ddeddfwriaeth yr UE, fel ‘o bosib un o’r prosiectau deddfwriaethol mwyaf i’w weithredu o fewn y Deyrnas Unedig.’

“Un elfen yn unig o’r gwaith sydd angen ei wneud dros y ddwy flynedd nesaf yw rhoi’r Bil Diddymu Mawr ar waith.  Mae’r amser yn prinhau, ac mae datblygu fframwaith amaeth ar gyfer y DU yn cynrychioli un elfen yn unig o’r gwaith hwnnw,” meddai Mr Roberts.

Ar ôl ymgynghori â’r aelodau, cytunodd UAC hydref diwethaf y dylid sefydlu fframwaith amaeth ar gyfer y DU ‘sy’n atal cystadleuaeth annheg rhwng rhanbarthau datganoledig,  ac yn sicrhau a gwarchod cyllid hirdymor digonol ar gyfer amaethyddiaeth, gan barchu pwerau datganoledig dros amaethyddiaeth a’r angen am hyblygrwydd o fewn y fframwaith, sy’n galluogi llywodraethau datganoledig i wneud penderfyniadau sy’n briodol i’w rhanbarthau nhw.’

Pwysleisiwyd yr angen i fynd ati i ddatblygu fframwaith mewn llythyr at holl weinidogion amaeth y DU yn ddiweddar.

“Rhaid trafod fframwaith o’r fath gyda rhanddeiliaid a rhaid i lywodraethau datganoledig a gweinidogion amaeth gytuno arno, ac mae pwysigrwydd economaidd, amgylcheddol a chymdeithasol ehangach amaethyddiaeth i’n heconomïau’n gwneud hi’n hanfodol nad yw trafodaethau o’r fath yn troi’n llwyfan ar gyfer brwydrau gwleidyddol ar wahân.  Allwn ni ddim caniatáu i ateb  ‘ar gyfer Lloegr yn bennaf’ gael ei wthio arnom gan Lywodraeth y DU.

“Rydym yn bryderus nad yw trafodaethau ar y lefel uchaf ynghylch yr angen am, a natur fframwaith o’r fath, yn symud ymlaen ar y cyflymdra priodol, yn enwedig o ystyried y cyfnod byr iawn sydd ar gael i wneud penderfyniadau pwysig, a dyna pam ein bod yn galw unwaith eto ar bob Llywodraeth i gydweithio’n agos i sicrhau lles ein cymunedau gwledig,” ychwanegodd Llywydd yr Undeb.

Mewn tystiolaeth a gyflwynwyd yn ddiweddar i’r Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, pwysleisiodd UAC yr angen i symud ymlaen ar gyflymdra priodol ar y naill law, a pheryglon ceisio gweithredu system hollol newydd yn rhy gynnar ar y llaw arall.

“Dros y blynyddoedd diwethaf rydym wedi gweld beth all ddigwydd pan wneir hyd yn oed newidiadau bach iawn i systemau a rheolau sy’n effeithio ar amaethyddiaeth, yn enwedig yn Lloegr a’r Alban.  Ac mae’r problemau a gafwyd yn Lloegr yn 2005 a 2006 yn hysbys iawn.

“Rhaid inni gyflwyno unrhyw reolau newydd yn raddol, ac mae hynny’n golygu sicrhau mai dim ond gwahaniaethau bach fydd yna rhwng y systemau sydd yn eu lle ar ddiwrnod olaf ein haelodaeth o’r UE a diwrnod cyntaf Brexit.  Mae angen cael fframwaith yn ei le ar gyfer y DU i gyflawni hyn.

“Yn yr achos hwn mae angen inni symud ymlaen gyda gofal,” ychwanegodd Mr Roberts.

[caption id="attachment_7816" align="aligncenter" width="300"] Lawnsiad ‘Llafur Cefn Gwlad'.[/caption]

Pwysleisiodd Undeb Amaethwyr Cymru fod ffermwyr Cymru a’r Deyrnas Unedig ymhlith y gorau sydd ar gael, a gwnaeth apêl i gryfhau’r berthynas rhwng y cynhyrchydd a’r cwsmer yng Nghynhadledd Wanwyn flynyddol y Blaid Lafur yn Llandudno.

Meddai Llywydd UAC, Glyn Roberts:  “Cawsom amser gwych yma heddiw yng Nghynhadledd y Blaid Lafur, yn sgwrsio â phobl ac yn dweud wrthyn nhw am y gwaith gwych mae ein ffermwyr yn ei wneud bob dydd o’r flwyddyn.  Mae ein ffermwyr ni ymhlith y gorau ac maen nhw’n cynhyrchu bwyd gwych ar ein cyfer trwy’r flwyddyn gron.

“Dim ond 52% yn hunangynhaliol ydyn ni o ran cynhyrchu bwyd yn y DU ac rydym am wneud yn si?r bod ein cwsmeriaid yn gallu parhau i fwynhau’r bwyd a gynhyrchir yma, a pheidio â gorfod poeni am fewnforion o dramor sydd o safon amheus ac ansawdd israddol.

“Roedd hefyd yn gyfle gwych i atgoffa pobl o bwysigrwydd gwaith ein ffermwyr - maent nid yn unig yn cynhyrchu bwyd a gydnabyddir yn fyd-eang am ei ansawdd gwych, ei flas, a’i safonau lles ac iechyd anifeiliaid rhagorol, ond maent hefyd yn gwarchod y cefn gwlad rydym yn ei garu cymaint.

“Mae ein ffermwyr yn rheoli 8.1 miliwn hectar yng Nghymru; mae hynny dros 80% o arwynebedd tir Cymru, ac mae ardaloedd cefn gwlad Cymru sy’n cael eu rheoli gan eich ffermwyr lleol yn darparu’r gefnlen ar gyfer y diwydiant twristiaeth sy’n werth dros £2.5 biliwn.

“A ffermio hefyd yw conglfaen diwydiant y gadwyn cyflenwi bwyd a diod Cymreig gwerth £6.1 biliwn, sy’n cyflogi 76,000 o bobl o fewn y sector bwyd ac amaeth.  Mae’n werth cofio bod hyn i gyd hefyd yn help i gadw’n pobl ifanc yn ein cymunedau gwledig.

“Dyna pam ei bod hi’n hanfodol atgoffa pobl bod #AmaethAmByth, a pham y mae UAC yn dal i weithio’n galed i gael y fargen orau i’n cymunedau ffermio unwaith y byddwn yn gadael yr UE.”

Yn ogystal, roedd UAC yn llawn cyffro ynghylch lansio partneriaeth newydd ‘Llafur Cefn Gwlad’ ar ei stondin.  Nod y bartneriaeth rhwng y blaid Llafur ac Undeb Amaethwyr Cymru yw pwysleisio pwysigrwydd cefnogi’r diwydiant wrth i’r DU adael yr Undeb Ewropeaidd.  

“Mae UAC yn hynod falch o fod yn rhan o’r bartneriaeth newydd hon.  Mae’n hanfodol ein bod yn gweithio gyda’n gilydd i gael y gefnogaeth sydd ei gwir angen ar amaethyddiaeth unwaith ein bod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, a thrwy’r fenter hon, y gobaith yw y byddwn yn gallu trosglwyddo’r neges bod #AmaethAmByth i’r rhai sy’n gwneud penderfyniadau allweddol,” ychwanegodd Mr Roberts.

[caption id="attachment_7797" align="alignleft" width="300"] Byron Davies MP, FUW President Glyn Roberts and Craig Williams MP[/caption]

Pwysleisiodd swyddogion Undeb Amaethwyr Cymru'r gwahaniaeth rhwng Cymru a Lloegr yn nhermau amaethyddiaeth, yng Nghynhadledd Wanwyn  Plaid Dorïaidd Cymru yng Nghaerdydd.

Yn siarad yn y digwyddiad, dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts:  “Rhaid i amaethyddiaeth yn y Deyrnas Unedig ac yng Nghymru fod yn broffidiol ac yn gynaliadwy.  Yng Nghymru y fferm deuluol yw conglfaen llawer o’n hamaethyddiaeth a’n ffordd o fyw.  Yn fwy o lawer felly nag yn Lloegr.  O ganlyniad, rhaid inni sicrhau bod rôl ffermydd o’r fath yng nghefn gwlad Cymru’n cael ei chydnabod.

“Mae amaethyddiaeth yng Nghymru’n sylfaenol wahanol yn nhermau angen, cynnyrch a phwysigrwydd cymdeithasol.  Dyna pam na allwn ni felly gael polisi ar gyfer Lloegr yn bennaf wedi inni adael yr UE.  Mae angen i Lywodraeth y DU werthfawrogi’r gwahaniaeth  a sicrhau bod y p?er yn mynd o Frwsel i Lywodraeth Cymru, yn ddelfrydol o fewn fframwaith DU newydd.”

Pwysleisiodd Llywydd yr Undeb hefyd mai Undeb Amaethwyr Cymru yw’r unig Undeb sy’n siarad ar ran ffermwyr Cymru’n unig, heb ofn na ffafriaeth, a heb ei llyffetheirio gan fuddiannau ariannol neu allanol.

O ystyried yr ansicrwydd gwleidyddol a’r dyfodol aneglur sy’n wynebu ffermio, meddai,  rhaid cofio pam bod Undeb Amaethwyr Cymru’n bodoli.  “Ffurfiwyd yr Undeb yn 1955 pan nad oedd llais ffermwyr Cymru’n cael ei glywed yn Llundain.  Mi fyddwn ni’n gwneud yn si?r nad yw’r llais hwnnw’n disgyn ar glustiau byddar eto.

[caption id="attachment_7798" align="alignright" width="300"] Byron Davies MP, Darren Millar AM, FUW Gwent CEO Glyn Davies, Nick Ramsey AM and Paul Davies AM[/caption]

“Felly dyna’n union y byddwn ni’n dal ati i’w wneud – byddwn yn brwydro i sicrhau dyfodol ffermio yng Nghymru a’r busnesau hynny sy’n cael incwm o amaethyddiaeth.  Gadewch inni gofio bod cynnyrch gros amaethyddiaeth yng Nghymru bron yn £1.5 biliwn, ac mae allforion bwyd a diod yn werth £302 miliwn i economi Cymru.

“Mae yna bethau’n digwydd mewn perthynas â gadael yr UE.  Er y bydd y ffocws ar brif ystyriaethau a thrafodaethau gadael yr UE, mae yna faterion hanfodol sydd angen eu datrys o fewn y DU trwy drafodaeth a chytundeb gyda’r gwledydd datganoledig.

[caption id="attachment_7799" align="alignleft" width="300"] David Melding AM with FUW President Glyn Roberts[/caption]

“Ond, mi allwn ni weithio ochr yn ochr, a pharhau i gynllunio’n dyfodol yma, gartref, a dyna pam dwi’n annog ein cyrff datganoledig i weithio’n agos â’i gilydd, ac ar fyrder, i ddatblygu’r fframwaith amaethyddiaeth sydd ei angen ar y DU, ychwanegodd Glyn Roberts.

Aeth Llywydd yr Undeb ymlaen i ddweud:  “Os ydyn ni’n gwerthfawrogi’n cymunedau, ein gwasanaethau cyhoeddus, ein cefn gwlad, ein treftadaeth, ein hysgolion a’n swyddi, yna rhaid inni eu gwarchod.

“Mae modd inni sicrhau dyfodol llewyrchus i’r sector ar ôl inni adael yr UE, ac mae digon o gyfleoedd y gellir eu harchwilio, ond mae llawer yn dibynnu ar barodrwydd ein gwleidyddion i gydnabod pa mor wahanol yw ffermio ar draws y gwledydd datganoledig, a pha mor wahanol yw eu hanghenion.”