gan Glyn Roberts, Llywydd UAC 

Mae Etholiadau Senedd Cymru sydd ar ddod ym mis Mai o bwys mawr i’r sector amaethyddol yng Nghymru a bydd Llywodraeth nesaf Cymru’n wynebu heriau digynsail. Ers amser bellach mae FUW wedi rhybuddio a lobïo ar lawer ohonynt, ac eto mae’r heriau rydym wedi bod yn delio â hwy dros y 5 mlynedd diwethaf a mwy nid yn unig yn parhau ond wedi gwaethygu a chynyddu. 

Her allweddol ac un sydd o bwys mawr i FUW yw’r effaith fydd polisïau’r dyfodol yn ei gael ar ffermydd teuluol Cymru; ffermydd teuluol Cymru yw asgwrn cefn yr economi gwledig, diwylliant a thirwedd, gan wneud cyfraniadau di-rif i lesiant trigolion Cymru a’r DU. Felly ein prif flaenoriaeth ym maniffesto Senedd Cymru 2021 yw sicrhau bod gennym sector ffermio cynaliadwy sy’n ffynnu, gyda’r fferm deuluol wrth galon hynny. 

Er bod polisïau amaethyddol a seiliwyd yn wreiddiol ar egwyddorion a gynhwyswyd yn Neddf Amaeth 1947  a hefyd yn ddiweddarach yng Nghytundeb Rhufain 1957, a Chytuniad  Lisbon 2007, mae’n ddigon posib nad oedd yr egwyddorion hyn yn berffaith yn gymdeithasol ac amgylcheddol, ond maent wedi arwain at wella sefyllfa lle yn 1953 roedd 40 y cant o incwm aelwydydd yn cael ei wario ar fwyd, ond erbyn 2018, roedd y ganran honno wedi disgyn i 10 y cant – a hyd nes y prinder bwyd dros dro a ddaeth yn sgil pandemig y coronafeirws ym mis Ebrill 2020 - roedd prinder bwyd yn un o’r pryderon oedd yn perthyn i’r gorffennol. 

Gan Glyn Roberts

Ychydig oriau cyn i rifyn olaf Y Tir fynd i brint, gosododd Lesley Griffiths, Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Reoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 gerbron y Senedd o dan y 'weithdrefn negyddol', sy'n golygu ni fyddant yn cael eu hystyried gan bwyllgor Senedd ac ni all Aelodau'r Senedd eu hymchwilio’n briodol.

Mae'r rheoliadau'n golygu cyflwyno rheolau Parth Perygl Nitradau (NVZ) yr UE yn raddol ar draws Cymru, ac wrth i'r rhifyn hwn o Y Tir gael ei argraffu, rydym yn gweithio'n galed i lobïo Aelodau'r Senedd i gefnogi eu diddymiad mewn pleidlais ar y 3ydd o Fawrth.

Os yw'r bleidlais honno wedi'i hennill erbyn i chi ddarllen y rhifyn hwn o Y Tir, bydd yn nodi buddugoliaeth ar gyfer synnwyr cyffredin. Os na, rydym wedi ymrwymo i ymladd y rheoliadau mewn unrhyw ffordd bosibl, a byddwn yn ceisio sicrhau bod Llywodraeth nesaf Cymru yn eu disodli â mesurau cymesur sy'n targedu llygredd heb beryglu’r diwydiant.

gan Angharad Evans, Golygydd y Gymraeg

Gyda ninnau ynghanol cyfnod clo arall, a’n hysgolion wedi cau eu drysau ers cyn y Nadolig, beth yw realiti prysurdeb dyddiol fferm a cheisio sicrhau bod addysg y plant ddim yn dioddef? Cafodd Cornel Clecs fewnwelediad i fywyd prysur Anwen Hughes, (gweler ar y dde), Cadeirydd Pwyllgor Addysg a Hyfforddiant Amaethyddol yr Undeb:

Beth mae cefn gwlad yn dysgu plant?

Mae cefn gwlad yn dysgu cyfrifoldebau i blant, hynny yw bod rhaid edrych ar ôl cefn gwlad, yr amgylchedd a byd natur. Mae’n gyfle hefyd i ddysgu am gylch bywyd, a sut mae parchu anifeiliaid.

gan Angharad Evans, Golygydd y Gymraeg

Mae’n gyd-ddigwyddiad rhyfeddol bod ymdrechion yn parhau i ddileu Covid-19 yn cyd-fynd gyda 20 mlynedd ers i glwy’r traed a’r genau chwalu a dinistrio amaethyddiaeth yn 2001 gan adael creithiau ar amaethyddiaeth Cymru a fydd yn para oes. 

Er mwyn nodi’r achlysur, mae Cornel Clecs wedi cael cyfle i holi i Arwyn Owen, cyn Cyfarwyddwr Polisi UAC, ac Alan Gardner, Cadeirydd Pwyllgor Da Byw, Gwlân a Marchnadoedd yr Undeb yn 2001 am ei hatgofion personol nhw o’r cyfnod:

Arwyn Owen

Ble mae’r ugain mlynedd diwethaf wedi mynd, yw’r hyn sydd ar feddwl llawer wrth inni edrych yn ôl i’r flwyddyn 2001 a chofio effaith drychinebus clefyd y traed a’r genau ar fywyd yng Nghymru. Mae llawer o’r emosiynau yr oedd pobl yn teimlo bryd hynny wedi ail gorddi yn ein meddyliau wrth i Covid ddod â bywyd bob dydd i stop yn 2020. Yn y ddau achos, mae bywoliaethau wedi’u dinistrio ac mae pobl wedi byw mewn ofn o’r gelyn anweledig, heb wybod pryd neu sut y byddai’n taro nesaf. 

I mi, rhan anoddaf fy swydd yn 2001 oedd bod yn dyst i bobl a oedd wedi gwneud popeth o fewn eu gallu i gadw traed a’r genau allan o’u diadelloedd a’u buchesi, ac yna’n gorfod delio gydag achos a’i ganlyniadau. Mae’n hawdd edrych yn ôl a mesur yr effaith yn nhermau ystadegau noeth. Y tu ôl i bob achos, roedd yna deulu ffermio; y tu ôl i fanylion amrwd anifeiliaid a laddwyd, roedd blynyddoedd lawer o fridio manwl a gofalus; a thu hwnt i effaith uniongyrchol y clefyd, roedd llawer o gwestiynau am y dyfodol.