Mae’r ffermwr llaeth, Stephen James, o fferm Gelliolau yng Nghlunderwen, Sir Benfro wedi derbyn gwobr Gwasanaeth Cyfraniad Arbennig Undeb Amaethwyr Cymru (FUW) i Ddiwydiant Llaeth Cymru yn Sioe Laeth Cymru 2024 yng Nghaerfyrddin.

Bydd Llywydd yr Undeb, Ian Rickman, yn cyflwyno’r wobr i’r enillydd yn ystod Sioe Laeth Cymru a gynhelir ar Faes Sioe’r Siroedd Unedig yn Nantyci, Caerfyrddin (dydd Mawrth 22 Hydref 2024).

Dywedodd Ian Rickman, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru: “Roedd y panel beirniaid yn hynod falch â’r holl enwebiadau eleni, ond roedd gwaith diwyd a diflino Stephen am dros 20 mlynedd yn cynrychioli’r diwydiant mewn rôl gyhoeddus ar faterion y diciau mewn gwartheg yn ei osod ar y brig.

“Mae Stephen yn enillydd teilwng.  Mae wedi defnyddio ei brofiad o ddelio â’r diciau yn ei fusnes fferm wedi i’w fuches fod dan gyfyngiadau yn gyson dros gyfnod o chwarter canrif, gan roi sylw cyhoeddus i’r prif faterion sy’n effeithio ar ffermwyr llaeth Cymru.”

Stephen yw Cadeirydd Fframwaith Iechyd a Lles Anifeiliaid Cymru, swydd y mae wedi’i dal ers mis Gorffennaf 2018. Fel Cadeirydd, mae’n gweithio’n agos gyda Phrif Swyddog Milfeddygol Cymru, ac yn gweithio i wella safonau iechyd a lles anifeiliaid ledled Cymru.

Mae hefyd wedi bod yn ffigwr blaenllaw wrth gynrychioli pryderon ffermio yng Nghymru gyda’r Llywodraeth. Fel cynrychiolydd y diwydiant ar fwrdd rhaglen TB Llywodraeth Cymru, mae wedi cymryd rhan mewn cyfweliadau di-ri gyda darlledwyr lleol, cenedlaethol a rhyngwladol a hynny trwy gyfrwng y Gymraeg a’r Saesneg.  Mae wedi tynnu sylw at yr effaith y mae’r clefyd yn ei gael ar deuluoedd ffermio a’r angen i Lywodraeth Cymru weithredu strategaeth gynhwysfawr i ddileu’r diciau mewn gwartheg.

Wrth dderbyn y wobr, dywedodd Stephen James: “Mae derbyn y wobr hon yn fraint enfawr. Roedd yn dipyn o sioc clywed y newyddion. Dwi’n hynod ddiolchgar o’i derbyn, yn enwedig mewn digwyddiad sydd mor agos at fy nghalon ac sydd mor bwysig i’r diwydiant llaeth yng Nghymru. Diolch o galon am yr anrhydedd.” 

Mae Stephen wedi dal amrywiaeth eang o swyddi o fewn NFU Cymru o Gadeirydd y Gangen Leol i Lywydd (2014 - 2018).  Mae wedi gweithio ar nifer o feysydd polisi arwyddocaol gan gynnwys Diwygio’r Polisi Amaethydd Cyffredinol, Brexit a materion llaeth a bu’n ffigwr dylanwadol yn ystod cyfnod anodd argyfwng llaeth 2012. Anerchodd Stephen, ochr yn ochr ag arweinwyr undebau ffermio eraill y Deyrnas Gyfunol, rali’r ffermwyr llaeth yn San Steffan nôl ym mis Gorffennaf 2012.

Yn frwd dros gefnogi’r genhedlaeth nesaf o ffermwyr, rhannodd Stephen y cyfrifoldeb am ei fusnes fferm yng Ngelliolau gyda’i fab, Daniel, yn gynnar.  Mae wedi bod yn ymwneud yn helaeth â Ffermwyr Ifanc Cymru, yn lleol ac yn genedlaethol, gan ddal nifer o swyddi gan gynnwys Cadeirydd Sir Benfro, Llywydd Sir Benfro ac aelod o Gyngor CFfI Cymru.

Yn aelod ers cyfnod maith gyda First Milk a Chyfarwyddwr a chyn Gadeirydd Ffermwyr Clunderwen ac Aberteifi, mae’n wirioneddol gredu yng ngwerthoedd ac egwyddorion sefydliadau cydweithredol.

Mae’n gyn Lywydd Cymdeithas Amaethyddol Sir Benfro, yn Llywydd ac yn aelod gweithgar o Fwrdd Cymdeithas Sioe Clunderwen, yn gyn-Gadeirydd Cyngor Cymuned Clunderwen ac yn aelod a chyn Gadeirydd Cymdeithas Tir Glas Arberth. Mae Stephen James hefyd yn Gymrawd y Cymdeithasau Amaethyddol Brenhinol.

I gloi dywedodd Ian Rickman, Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru: “Mae Stephen James wedi gwneud cyfraniad arbennig i Ddiwydiant Llaeth Cymru. Mae’n bleser gennym gyflwyno’r wobr hon gan Undeb Amaethwyr Cymru iddo i gydnabod y blynyddoedd o waith y mae wedi’i wneud ar ran ffermwyr Cymru. Ar ran yr Undeb, hoffwn longyfarch a diolch i Stephen am ei waith.”

Diolch i ffotograffwyr brwd ar draws Cymru, cyrhaeddodd toreth o ddelweddau bendigedig, pob un yn cyfleu bywyd gwledig, pencadlys Undeb Amaethwyr Cymru dros yr wythnosau diwethaf.  Ar ôl didoli a beirniadu ceisiadau ar gyfer calendr 2025, y ddelwedd hyfryd o ddefaid Cheviot Tiroedd y Gogledd o dan flagur coed sy’n cipio’r brif wobr.

Mae Emily Jones o Benuwch wrth ei bodd mae ei llun buddugol hi fydd yn ymddangos ar glawr calendr Undeb Amaethwyr Cymru 2025, a fydd ar gael AM DDIM o swyddfeydd sirol yr undeb ac yn Ffair Aeaf Frenhinol Cymru ar Dachwedd 24 a 25.

Cyflwynir y brif wobr o £250 i Emily ar ddiwrnod cyntaf y Ffair Aeaf, a bydd delweddau'r unarddeg cystadleuydd buddugol arall sy’n ymddangos yn y calendr yn derbyn copi dwyieithog a het beanie Undeb Amaethwyr Cymru.

Bydd lluniau a dynnwyd gan Greta Hughes, Jamie Smart, Heledd Williams, Annie Fairclough, Chloe Bayliss, Steven Evans Hughes, Marian Pyrs Owen, Beca Williams, Richard Walliker, Erin Wynne Roberts ac Anne Callan hefyd yn ymddangos yn y calendr.

Dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru Ian Rickman: “Mae’r gystadleuaeth wedi bod yn hynod boblogaidd eleni eto ac roeddwn wrth fy modd yn edrych trwy dros 100 o ddelweddau gwledig bendigedig. Roedd y safon yn uchel ac nid oedd yn dasg rhwydd i’w dewis i ddeuddeg.

“Rwy’n meddwl ein bod ni wedi cyfleu’r gorau sydd gan Gymru wledig i’w chynnig, o asynnod a moch bach ciwt, buwch yr Ucheldir ar gyfer mis Mawrth, delwedd yn dangos manylder agos o wyneb ysgyfarnog ar ddechrau’r flwyddyn i fachlud pinc yng nghefn gwlad Cymru.

“Eleni rydym wedi dewis delwedd drôn o beiriannau wrth eu gwaith ar gyfer mis Hydref, mae cystadleuaeth cneifio â gwellau traddodiadol yn ymddangos ym mis Awst, gan orffen gyda delwedd aeafol hudolus ac iasol ger aber i gloi’r flwyddyn. Mae'r calendr yn crynhoi misoedd y flwyddyn trwy ddelweddau trawiadol, lliwgar ac atmosfferig.

“Mae’r gystadleuaeth hon wedi amlygu bod ffermio yn bwysig i bob un ohonom mewn rhyw ffordd neu’i gilydd a bod ein ffermydd teuluol Cymreig yn hollbwysig fel cynhyrchwyr bwyd, gofalu am gefn gwlad a bywyd gwyllt, yn arloeswyr technegol ac yn hanfodol i ddiogeli’r sgiliau traddodiadol."

Wrth gloi, dywedodd Ian Rickman: “Llongyfarchiadau i’r holl enillwyr a diolch am gymryd yr amser i dynnu’r lluniau hyn, sy’n portreadu ffermio a’n cefn gwlad bendigedig mewn ffordd mor fedrus.” 

Bydd y calendrau ar gael o’ch swyddfa sir leol ac o stondin Undeb Amaethwyr Cymru yn Ffair Aeaf Frenhinol Cymru.

Wrth i’r cyfnod clo ar gyfer gwasgaru slyri ar y rhan fwyaf o ffermydd Cymru ddod i ben (15 Hydref), mae Huw Irranca-Davies, y Dirprwy Brif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Faterion Gwledig, wedi cyhoeddi cynlluniau i wneud diwygiadau tymor byr i’r Safonau Dilysadwy Trawsgydymffurfio sy’n ymwneud â rheoliadau Rheoli Llygredd Amaethyddol (NVZ).

Wrth ymateb i’r cyhoeddiad, dywedodd Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru, Ian Rickman: “Ychydig fisoedd yn ôl, gwnaethom yn gwbl glir i Ysgrifennydd y Cabinet fod heriau amlwg ar y gorwel i ffermwyr Cymru oedd methu cydymffurfio â’r rheoliadau hyn oherwydd materion oedd y tu allan i’w rheolaeth. Dyna’r rheswm roeddynt yn debygol o gael eu dal yn y sefyllfa amhosib yma. Ar y pryd, gofynnwyd am ddiweddariad brys ar y mater ac i eithriadau gael eu hamlinellu'n glir yn y dogfennau Trawsgydymffurfio.

“Mae Undeb Amaethwyr Cymru felly’n croesawu’r cyhoeddiad gan Ysgrifennydd y Cabinet gan ei fod yn cynnig achubiaeth i tua 800 o fusnesau amaethyddol sydd wedi gwneud cais am gymorth grant seilwaith, a’r llu o rai eraill sy’n parhau i wynebu heriau eraill, megis yr oedi mewn ceisiadau cynllunio ac argaeledd contractwyr adeiladu.”

Dywed datganiad y Llywodraeth: ‘Os oes unrhyw ffermwyr yn pryderu na fydd ganddynt y capasiti angenrheidiol i storio eu slyri yn ddiogel yn ystod y cyfnod gwaharddedig, a’u bod nhw wedi cymryd yr holl gamau sydd ar gael i atal yr angen i wasgaru pan fo'n amhriodol gwneud hynny, gan gynnwys yn ystod y cyfnodau caeedig, dylent gysylltu â CNC i nodi camau lliniaru priodol i leihau'r risg o lygredd…’

Mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyhoeddi Safonau Dilysadwy Trawsgydymffurfio diwygiedig erbyn diwedd y mis. Bydd hyn yn cynnwys cosbau mwy cymesur lle gellir gwneud asesiadau llawn o gofnodion a lle nad yw diffyg cydymffurfio technegol yn peri risg llygredd. Caiff cosbau hefyd eu lleihau i’r rhai sydd wedi cymryd camau rhesymol i fodloni’r gofynion storio newydd ond nad ydynt ar hyn o bryd yn gallu cydymffurfio hyd at 1 Awst 2025.

Yn ôl Llywydd Undeb Amaethwyr Cymru: “Rydym wedi clywed am lawer o ffermwyr yn derbyn cosbau dros y misoedd diwethaf oherwydd gwallau o fewn system or-gymhleth nad ydynt, o reidrwydd, yn cyflwyno risg llygredd ar lawr gwlad. Rydym hefyd yn croesawu’r ffaith y bydd achosion amaethwyr sydd wedi eu cosbi ers 2021 yn cael eu hadolygu ar sail y safonau diwygiedig.

“Bydd y cyhoeddiad hwn yn sicr o leddfu’r straen a’r pwysau iechyd meddwl sydd ar nifer o ffermwyr Cymru, ac mae’r Undeb wedi ymrwymo i weithio gyda Llywodraeth Cymru a Dr Susannah Bolton ar adolygu’r rheoliadau hyn er lles y diwydiant ac ansawdd ein dyfroedd yng Nghymru,” meddai Ian Rickman.

DIWEDD

Nodiadau i olygyddion:

Datganiad ysgrifenedig ar gael yma: Datganiad Ysgrifenedig: Rheoliadau Adnoddau Dŵr (Rheoli Llygredd Amaethyddol) (Cymru) 2021 - Cyfnodau Gwaharddedig a newidiadau i'r Safonau Dilysadwy Trawsgydymffurfio SMR1: Diogelu Dŵr (15 Hydref 2024) | LLYW.CYMRU

Ydych chi'n adnabod rhywun sydd wedi cyfrannu at y diwydiant llaeth ac sy'n haeddu gwobr? Ydych chi wedi dod ar draws unigolyn sydd wedi mynd y tu hwnt i’w ddyletswydd yn y sector llaeth? A oes rhywun wedi creu argraff arnoch gyda'u llwyddiannau o fewn y sector llaeth, caws neu fenyn? Os felly, dyma gyfle gwych!

Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn awyddus i gydnabod unigolyn sydd wedi gwneud cyfraniad arbennig at ddatblygiad y sector llaeth ac sy’n rhan annatod o’r diwydiant yng Nghymru. Bydd yr enillydd yn cael ei gyhoeddi a’i gyflwyno â’r wobr yn nigwyddiad Sioe Laeth Cymru ar Faes Sioe’r Siroedd Unedig yn Nantyci, Caerfyrddin ar ddydd Mawrth 22 Hydref, 2024.

Dywedodd Swyddog Gweithredol Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin, David Waters: “Wrth edrych yn ôl rydym wedi cael rhai enwebiadau ac enillwyr teilwng iawn, gyda safon uchel ac enwau clodwiw o fewn y diwydiant yn y gorffennol.

“Felly os ydych yn adnabod person yng Nghymru sydd wedi cyfrannu’n helaeth tuag at ddatblygiad y diwydiant llaeth ac sy’n rhan hanfodol o’r sector yng Nghymru, yna ewch ati i’w henwebu ar gyfer y wobr arbennig hon.”

I enwebu person, anfonwch lythyr neu daflen yn rhoi manylion llawn eu rȏl ar hyn maent wedi eu cyflawni gan e-bostio swyddfa Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it. neu anfon drwy’r post at Undeb Amaethwyr Cymru Sir Gaerfyrddin Suite 10, Ty Myrddin, Old Station Road, Caerfyrddin, SA31 1LS erbyn dydd Gwener 4  o Hydref 2024.

“Rydym yn awyddus i dderbyn mewnbwn o bob rhan o Gymru, gan unigolion a chymunedau gwahanol sy’n teimlo bod rhywun yn haeddu’r wobr hon. Rydym yn edrych ymlaen at dderbyn yr enwebiadau a chlywed barn unigolion ledled Cymru,” meddai David Waters.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn cymeradwyo’n llwyr argymhelliad y Comisiwn Cymunedau Cymraeg ar bolisi amaethyddol yn ei adroddiad ‘Grymuso cymunedau, cryfhau’r Gymraeg’ a gyhoeddwyd yn Eisteddfod Genedlaethol Rhondda Cynon Taf.

Yn dilyn mewnbwn gan yr Undeb yn ystod datblygu’r gwaith, mae’r adroddiad yn argymell y ‘dylai Llywodraeth Cymru sicrhau fod y Gymraeg yn ystyriaeth ganolog mewn polisi amaethyddol. Dylid sicrhau cefnogaeth i’r fferm deuluol, a bod egwyddor pwysigrwydd y fferm deuluol yn cael ei hadlewyrchu mewn polisïau eraill megis polisi amgylcheddol.’

Yn ôl Ian Rickman, Llywydd FUW: “Gweledigaeth Undeb Amaethwyr Cymru yw sicrhau bod gennym ni gymuned o ffermydd teuluol ffyniannus a chynaliadwy yng Nghymru. Y teuluoedd amaethyddol yma, sy’n byw a gweithio o fewn eu cymunedau, yw asgwrn cefn ardaloedd gwledig ac economi cefn gwlad Cymru.”

Mae sioeau amaethyddol sirol a sefydliadau cymdeithasol ac elusennau megis Clybiau Ffermwyr Ifanc Cymru ac adrannau ac aelwydydd yr Urdd wrth wraidd cynaliadwyedd y Gymraeg, treftadaeth a diwylliant Cymru.

“Fel y nodir yn yr adroddiad, mae 43.1%* o weithlu’r diwydiannau amaeth, coedwigaeth a physgota’n siarad Cymraeg - y gyfran uchaf o siaradwyr Cymraeg o’r holl sectorau economaidd yng Nghymru.

“Mae argymhelliad y Comisiwn yn cyd-fynd yn llwyr â’n cred a’n gweledigaeth ni y dylai’r Gymraeg fod yn ystyriaeth ganolog yn natblygiad polisi amaethyddol ac amgylcheddol, ac yn rhan annatod o unrhyw daliad ‘gwerth cymdeithasol’ ddaw drwy’r Cynllun Ffermio Cynaliadwy arfaethedig.

“Bydd unrhyw gynigion polisi yn y dyfodol sy’n niweidiol i fusnesau amaeth, cymunedau gwledig, neu i’r sector amaethyddiaeth yng Nghymru yn fygythiad uniongyrchol i’r diwydiant sy’n cynnwys y ganran uchaf o siaradwyr Cymraeg,” meddai Ian Rickman

* data o Census 2021

Mae Undeb Amaethwyr Cymru wedi croesawu’r cyhoeddiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Newid Hinsawdd a Materion Gwledig, Huw Irranca-Davies, fod Bwrdd Rhaglen Dileu’r Diciâu mewn Gwartheg bellach wedi ei sefydlu.

Mae’r newyddion yn cwblhau’r strwythur llywodraethiant newydd yn dilyn ffurfio’r Grŵp Cynghori Technegol ar TB mewn Gwartheg yn gynharach eleni.

Yn ôl Dirprwy Lywydd yr Undeb a’r ffermwr llaeth, Dai Miles: “Rydym yn croesawu’r newyddion bod Bwrdd Rhaglen Dileu’r Diciâu mewn Gwartheg wedi ei sefydlu  a bod llythyrau penodi wedi’u hanfon. Mae’r newyddion i’w groesawu yn arbennig gan fod y Llywodraeth eisoes wedi ffurfio’r Grŵp Cynghori Technegol yn gynharach eleni.

“Gyda chynrychiolaeth gref gan ffermwyr a chyrff y diwydiant, gan gynnwys Undeb Amaethwyr Cymru, bydd y Bwrdd yn gweithio’n agos gyda’r Grŵp Cynghori Technegol ac yn rhoi cyngor strategol i Huw Irranca-Davies ar geisio dileu’r diciâu mewn gwartheg yng Nghymru.”

Mae’r datganiad (12 Awst) yn nodi y bydd blaenoriaethau cynnar y Bwrdd yn cynnwys cytuno ar ei gylch gorchwyl, cadarnhau’r ‘ffyrdd o weithio’ ac ystyried cyngor y Grŵp Cynghori Technegol mewn perthynas â’r adolygiad chwe blynedd ar y targedau i ddileu’r diciâu yng Nghymru. Yn ogystal, bydd y Bwrdd hefyd yn archwilio sut i wella cyfathrebu ac ymgysylltu â ffermwyr a milfeddygon.

Dywedodd Dai Miles: “Er ein bod yn croesawu’r cyhoeddiad gan Huw Irranca-Davies heddiw, fel ceidwaid anifeiliaid fferm, rydym yn parhau i gael ein llethu gan y clefyd diflas yma.

“Yn 2022, dadansoddodd yr FUW bod cyfanswm y costau o brofi gwartheg am y diciâu cyn eu symud yng Nghymru dros £2.3 miliwn. Cafodd 11,197 o anifeiliaid eu difa yn y 12 mis hyd fis Mawrth 2024.

“Wrth i ni barhau i weld diffyg eglurder ac arweiniad i ymdrin â’r clefyd hwn mewn bywyd gwyllt hefyd, mae tystiolaeth o’r 52 ardal difa moch daear cyntaf yn Lloegr yn dangos bod yr achosion o’r diciâu mewn gwartheg wedi gostwng 56% ar gyfartaledd a hynny wedi pedair blynedd o’r cynllun difa. Mae ffermwyr, fel llysgenhadon cefn gwlad, hefyd am weld poblogaeth o fywyd gwyllt iach a llewyrchus yma yng Nghymru.

“Mae’r effaith emosiynol a seicolegol ar y teuluoedd amaethyddol sy’n cael eu taro gan y clefyd hwn yn eu gwartheg yn ddirdynnol. Mae nifer o’n haelodau wedi siarad yn gyhoeddus am eu trallod dros y misoedd diwethaf er mwyn codi ymwybyddiaeth o sgìl effaith y clefyd ar eu teuluoedd, eu busnesau a’u da byw."

Yn ôl y Dirprwy Lywydd: “Fel Undeb, rydym yn awyddus i gyfrannu a gweithio’n agos gyda Bwrdd y Rhaglen Dileu a’r Grŵp Cynghori Technegol i adolygu’r materion pwysig sy’n berthnasol i ddileu’r diciâu mewn gwartheg. Mae’r rhain yn cynnwys meysydd megis priodoldeb y trefniadau profi presennol a’r dulliau y gellid mynd i’r afael â nhw er mwyn ceisio osgoi lledaenu’r clefyd mewn bywyd gwyllt.”