gan Angharad Evans, Golygydd y Gymraeg

Mae’n gyd-ddigwyddiad rhyfeddol bod ymdrechion yn parhau i ddileu Covid-19 yn cyd-fynd gyda 20 mlynedd ers i glwy’r traed a’r genau chwalu a dinistrio amaethyddiaeth yn 2001 gan adael creithiau ar amaethyddiaeth Cymru a fydd yn para oes. 

Er mwyn nodi’r achlysur, mae Cornel Clecs wedi cael cyfle i holi i Arwyn Owen, cyn Cyfarwyddwr Polisi UAC, ac Alan Gardner, Cadeirydd Pwyllgor Da Byw, Gwlân a Marchnadoedd yr Undeb yn 2001 am ei hatgofion personol nhw o’r cyfnod:

Arwyn Owen

Ble mae’r ugain mlynedd diwethaf wedi mynd, yw’r hyn sydd ar feddwl llawer wrth inni edrych yn ôl i’r flwyddyn 2001 a chofio effaith drychinebus clefyd y traed a’r genau ar fywyd yng Nghymru. Mae llawer o’r emosiynau yr oedd pobl yn teimlo bryd hynny wedi ail gorddi yn ein meddyliau wrth i Covid ddod â bywyd bob dydd i stop yn 2020. Yn y ddau achos, mae bywoliaethau wedi’u dinistrio ac mae pobl wedi byw mewn ofn o’r gelyn anweledig, heb wybod pryd neu sut y byddai’n taro nesaf. 

I mi, rhan anoddaf fy swydd yn 2001 oedd bod yn dyst i bobl a oedd wedi gwneud popeth o fewn eu gallu i gadw traed a’r genau allan o’u diadelloedd a’u buchesi, ac yna’n gorfod delio gydag achos a’i ganlyniadau. Mae’n hawdd edrych yn ôl a mesur yr effaith yn nhermau ystadegau noeth. Y tu ôl i bob achos, roedd yna deulu ffermio; y tu ôl i fanylion amrwd anifeiliaid a laddwyd, roedd blynyddoedd lawer o fridio manwl a gofalus; a thu hwnt i effaith uniongyrchol y clefyd, roedd llawer o gwestiynau am y dyfodol. 

Mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi penodi rheolwr ymgysylltu’r cyfrifiad/cynghorydd cymunedol i gefnogi trigolion Cymru a helpu i wneud Cyfrifiad 2021 yn llwyddiant.

Bydd rheolwyr ymgysylltu’r cyfrifiad/cynghorydd cymunedol, yn helpu sefydliadau, elusennau a grwpiau ffydd ac arweinwyr cymunedol yn y ddinas/rhanbarth i godi ymwybyddiaeth o’r cyfrifiad a pha mor bwysig yw sicrhau bod trigolion yn cymryd rhan.

Arolwg a gaiff ei gynnal unwaith bob degawd yw’r cyfrifiad ac mae’n cynnig ciplun o gartrefi yng Nghymru a Lloegr sy’n helpu i gynllunio ac ariannu gwasanaethau cyhoeddus.

Bydd gofyn i bawb ledled Cymru a Lloegr gymryd rhan a bydd y wybodaeth y bydd pobl yn ei rhannu yn penderfynu sut y caiff gwasanaethau eu cynllunio a’u hariannu. Yn y pen draw, bydd yn sicrhau bod arian yn cael ei fuddsoddi mewn gwasanaethau brys, gofal iechyd, lleoedd mewn ysgolion a gwasanaethau hanfodol eraill.

Tra bod y mwyafrif o ffermwyr yn gweld eu swyddogaeth fel magu a pharatoi stoc o safon uchaf ar gyfer y farchnad fyw neu yn uniongyrchol i’r lladd-dy, mae Sion Ifans, Cadeirydd UAC Sir Feirionnydd yn gweld cyfrifoldeb ehangach yn y gadwyn gyflenwi o’r ‘giât i’r plât’,  ac wedi dangos mor bwysig yw cyfathrebu gyda’i gwsmeriaid.

Mae’r cefndir yn deillio o sgwrs a gafodd gyda pherchennog Canolfan Arddio a Siop Camlan yn lleol yn Ninas Mawddwy, ger Machynlleth. Pan ofynnodd Sion paham nad oedd modd gwerthu cig oen lleol yn y siop, yr ateb a gafodd oedd bod yn anodd dod o hyd iddo. Yn gwbl nodweddiadol o Sion, a gyda’i frwdfrydedd a’i ddiddordeb, penderfynodd wneud rhywbeth am y sefyllfa ac ymateb yn bositif.

Trefnodd i gael ei ŵyn ei hun o Fferm Brynuchaf wedi eu cludo i ladd-dy Randall Parker yn Llanidloes, ac yna eu torri gan y cigydd Marcus Williams, eto yn lleol yn Llanidloes. Penderfynwyd ar y telerau, a chychwynnodd y fenter ym mis Ebrill 2019. Buan y datblygodd i fod yn cyflenwi 2 oen yr wythnos i’r siop, ac erbyn hyn mae’n cyflenwi 3 oen yr wythnos yn weddol rheolaidd.

gan Angharad Evans, Golygydd y Gymraeg

Ar ddechrau blwyddyn newydd, nid wyf yn mynd i’ch cyfarch gyda’r Blwyddyn Newydd Dda traddodiadol, ond yn hytrach rwyf am ddymuno Blwyddyn Newydd Well i chi, ac ar ôl 2020, mae’r gair gwell yn fwy pwysig nag erioed. Gobeithio bydd 2021 yn llawn iechyd, gobaith, llwyddiant a hapusrwydd i ni gyd.

Rydym wedi bod yn byw yng nghysgod Brexit ers blynyddoedd bellach, ac er yr holl ansicrwydd, mae cylchdro amaethyddiaeth yn gorfod parhau gyda’r tymor wyna ar y gorwel i nifer ohonom. Ond nid yw sialensiau ac ansicrwydd Brexit yn mynd i atal un ffermwr newydd o Sir Gaerfyrddin rhag arallgyfeirio i’r diwydiant amaethyddol.

Rydym mwy cyfarwydd a gweld Nigel Owens ar gae rygbi na chae fferm, ond ar ôl cadarnhau ei fod am ymddeol o’i yrfa fel dyfarnwr proffesiynol, a hynny wedi 100 gêm prawf, mae bellach am gyfnewid yr esgidiau rygbi am y welingtons.