Mae ffermwyr yng Nghymru yn teimlo eu bod yn rhan o arbrawf cymdeithasol o ystyried cynnig cyfredol Llywodraeth Cymru i roi dull amhrofedig a ddatblygwyd yn Lloegr wrth wraidd polisi ffermydd Cymru yn y dyfodol.

Dyna oedd y neges gan Gadeirydd Undeb Amaethwyr Cymru, Sir Gaerfyrddin, Phil Jones, cyn Etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai.

Mae Phil Jones, o Clyttie Cochion, Llanpumsaint, Sir Gaerfyrddin, wedi bod yn ffermio bron gydol ei oes ac yn gofalu am 150 erw, gan bori 350 o ddefaid dan reolaeth organig. Cymerodd y fferm yn ôl yn 2011 a oedd wedi bod ar rent yn dilyn trasiedi deuluol, ac mae'n poeni am ddyfodol ffermio yng Nghymru a'r effeithiau y bydd polisïau heb eu profi’n cael ar y diwydiant.

“Mae pryderon gwirioneddol yn y gymuned ffermio bod y polisi ‘taliad nwyddau cyhoeddus’ a gynigiwyd wrth graidd Cynllun Ffermio Cynaliadwy Llywodraeth Cymru yn bygwth goroesiad y diwydiant. Rwy'n teimlo fy mod i'n rhan o arbrawf cymdeithasol; fel pob ffermwr yng Nghymru yn rhan o'r arbrawf hwnnw.

Bum mlynedd yn ôl, cyn etholiadau Senedd Cymru 2016, rhybuddiodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) am yr heriau digynsail oedd yn wynebu Aelodau newydd y Senedd a’r Llywodraeth. Ers hynny mae'r heriau hynny, nid yn unig wedi dod yn realiti ond wedi gwaethygu ac ychwanegu atynt.

Gan amlinellu’r materion mawr sy’n wynebu amaethyddiaeth yng Nghymru mewn cynhadledd i’r wasg, a lansiodd Maniffesto Etholiad Senedd Cymru 2021 UAC, dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae’n amlwg bellach bod ffurf llawer caletach o Brexit nag a addawyd gan y rhai a fu’n lobïo dros ein hymadawiad o'r UE wedi cyfyngu mynediad i'n prif farchnadoedd allforio ar y cyfandir.

“Ar yr un pryd, mae pandemig parhaus Covid-19 wedi newid ein bywydau y tu hwnt i’r hyn sy’n gyfarwydd ac yn amlygu pa mor fregus yw’r cadwyni cyflenwi bwyd byd eang a phwysigrwydd cael sector ffermio cryf y gall ein marchnadoedd domestig ddibynnu arno am nwyddau.

“Er bod materion o’r fath wedi bod y tu hwnt i reolaeth ein gweinyddiaethau datganoledig i raddau helaeth, mae ymateb Llywodraeth Cymru i’r ansicrwydd a’r heriau sy’n wynebu ein sector amaeth wedi bod yn ddryslyd ac yn wrthgyferbyniol ar adegau, a hynny’n bennaf oherwydd yr awch i gynyddu costau a chyfyngiadau yn sylweddol wrth gynnig diwygiadau amhrofedig o bolisïau cymorth gwledig.”

Yn y cyfamser, mae toriadau Llywodraeth y DU i gyllid gwledig Cymru - mewn gwrthgyferbyniad uniongyrchol ag addewidion a wnaed dro ar ôl tro gan y rhai a oedd o blaid Brexit - wedi ychwanegu at y pwysau ar amaethyddiaeth Cymru, yr economi wledig a Llywodraeth Cymru, meddai Llywydd yr Undeb.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) yn cynnal cyfres o hystingau i sicrhau bod ffermwyr yn cael cyfle i holi darpar ymgeiswyr Senedd Cymru ledled Cymru cyn etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai. Bydd yr hystingau, a fydd yn digwydd trwy Zoom, yn rhoi cyfle i aelodau glywed gan yr ymgeiswyr am bolisïau amaethyddiaeth eu priod bleidiau.

Dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Mae’r Etholiadau Senedd Cymru ym mis Mai yn hanfodol bwysig i’r sector amaeth yng Nghymru a bydd Llywodraeth newydd Cymru yn wynebu heriau digynsail.

“Yn ystod yr wythnosau nesaf, bydd gennym gyfle i ofyn am ymrwymiadau gan ddarpar aelodau’r Senedd yn y nifer o hystingau rhithwir sy’n cael eu cynnal. Ni fydd angen teithio ac ni fydd angen bod i ffwrdd o'r fferm.

Amlygwyd y pwysigrwydd o amddiffyn asedau da byw ar ffermydd gyda’r polisi yswiriant cywir mewn gweminar ar boeni da byw yn ddiweddar, a gynhaliwyd ar y cyd gan Undeb Amaethwyr Cymru a CFfI Cymru.

Dywedodd Gwenno Davies, Swyddog Gweithredol Cyfrif Gwasanaethau Yswiriant FUWIS, wrth y dirprwyon y gallai ychwanegiad bach at yswiriant defaid presennol gostio cyn lleied â £3 y flwyddyn a chymryd y baich ariannol o golledion a achosir oherwydd ymosodiad ar dda byw.

“Er nad yw polisi yswiriant ar gyfer digwyddiadau o’r fath yn dileu torcalon y digwyddiad na’r straen o ddelio â’r sefyllfa, gall gwybod nad yw wedi cael effaith negyddol arnoch yn ariannol fod yn rhyddhad. Mae pob busnes fferm yn wahanol felly byddai angen i gleient wirio ei bolisi yswiriant yn benodol. Ond dylid ystyried ychwanegu’r yswiriant ychwanegol am gost mor isel, yn arbennig ar gyfer y tawelwch meddwl,” meddai Gwenno Davies.

Clywodd ffermwyr yng Nghymru, sy'n rhwystredig gydag ymosodiadau cŵn ar dda byw parhaus, y gallai newidiadau arfaethedig i'r gyfraith helpu heddluoedd ledled Cymru a Lloegr i ddelio â digwyddiadau o'r fath yn fwy effeithiol ac atal perchnogion cŵn anghyfrifol rhag achosi difrod gwerth miloedd o bunnoedd i'r diwydiant da byw.

Wrth siarad mewn gweminar gwybodaeth ar gŵn yn poeni da byw, a gynhaliwyd ar y cyd rhwng CFfI ac Undeb Amaethwyr Cymru, eglurodd Rheolwr Tîm Troseddau Gwledig Heddlu Gogledd Cymru a Chadeirydd grŵp Troseddau Da Byw Cyngor Cenedlaethol Prif Swyddogion Heddlu Rob Taylor, bod Deddf Cŵn (Amddiffyn Da Byw) 1953 yn wan ac nid yw bellach yn cyflawni ei diben.

“Mae'r Ddeddf yn dyddio o ddechrau'r 1950au pan oedd ffermio a phlismona yn cael eu hymarfer yn wahanol. Gall pob un ohonom gytuno bod y ddwy alwedigaeth wedi esblygu ers hynny ac nad yw'r ddeddf yn adlewyrchu arferion modern. Er enghraifft yn 2021, nid yw'r Ddeddf yn caniatáu i'r heddlu gael gafael ar DNA, nid yw'n caniatáu i ni erlyn perchnogion cŵn sydd wedi ymosod ar Alpacaod a Lamaod, nid yw'n caniatáu i ni erlyn os digwyddodd yr ymosodiad ar dir sydd ddim yn dir amaethyddol, nid oes gennym yr opsiwn o orchmynion gwahardd. Os yw ci yn destun gorchymyn rheoli neu ddinistrio yn y llys, nid oes gan Ddeddf 1953 unrhyw bwerau i'r llys gyfeirio atynt a'u defnyddio. Rhaid i'r llys hefyd fenthyg deddfau o hen weithred sifil Fictoraidd sef Deddf Cŵn 1871, a gall hyn achosi dryswch i'r Heddlu a'r llys fel ei gilydd,” meddai.

Mae dwyn cŵn yn peri gofid mawr i'r perchennog a'r anifail anwes. I geisio lleihau'r risg o hyn yn digwydd dilynwch y canllawiau a chadwch eich ci yn ddiogel.

Cynghorion da

Ceisiwch osgoi gadael cŵn yn yr ardd neu y tu allan i'r cenelau os nad ydych gartref.

Meddyliwch ddwywaith cyn gadael eich ci ar ei ben ei hun, wedi ei glymu y tu allan i siop neu unrhyw leoliad arall.

Sicrhewch fod gwybodaeth microsglodyn eich ci yn gyfredol.

Cadwch lun cyfredol o'ch ci.

Amddiffyn eich ci rhag cael ei ddwyn:

• Ceisiwch osgoi gadael cŵn yn yr ardd neu y tu allan i gynelau pan nad ydych gartref.
• Sicrhewch fod gatiau cefn yr ardd gefn wedi'u cloi ar y top a'r gwaelod gyda chlo pwrpasol.
• Ystyriwch osod cloch neu larwm ar y giât hefyd. Gwnewch yr un peth ag unrhyw gynelau sydd tu allan.
• Sicrhewch fod ffin yr ardd (ffens, clawdd ac ati) yn ddiogel fel na all unrhyw un gael mynediad a mynd a’ch ci, neu na all eich ci fynd allan ar ei ben ei hun.
• Cadwch olwg ar eich ci yn yr ardd, peidiwch â'i adael y tu allan heb oruchwyliaeth.
• Ystyriwch larymau ar gyfer y llwybr sy'n arwain at eich tŷ i'ch rhybuddio o ymwelwyr, neu defnyddiwch systemau teledu cylch cyfyng/larwm wedi'u monitro ar ardaloedd o amgylch unrhyw gynelau y tu allan. Bydd y rhain yn eich rhybuddio os oes unrhyw un yn agos.
• Peidiwch byth â gadael eich ci ar ei ben ei hun, wedi ei glymu y tu allan i siop. Mae hyn yn darged perffaith i ladron manteisgar.
• Ceisiwch osgoi gadael cŵn mewn ceir ar ben eu hunain a pheidiwch byth â gadael ci mewn car ar ddiwrnod cynnes/poeth.
• Dylai eich ci gael microsglodyn a'i gofrestru gyda gwybodaeth gyfredol. Defnyddiwch goler a thag ci sy'n arddangos manylion cyswllt (peidiwch â rhoi enw eich ci ar y tag, defnyddiwch eich cyfenw).
• Tynnwch ddigon o luniau da a chlir o'ch anifail anwes fel y gellir ei adnabod yn hawdd. Tynnwch luniau o'ch ci o onglau amrywiol, a'u diweddaru'n rheolaidd (hy cotiau wedi cael eu brwsio a heb gael eu brwsio'n ddiweddar). Gwnewch nodyn o unrhyw nodweddion gwahaniaethol. Hefyd tynnwch digon o luniau ohonoch chi gyda'ch ci, i'ch helpu i brofi perchnogaeth os oes angen.
• Dysgwch eich ci i ddod yn ôl pan gaiff ei alw a pheidiwch byth â'i adael oddi ar y tennyn os nad ydych yn siŵr y bydd yn dod yn ôl atoch. Os ydych yn ansicr, defnyddiwch dennyn estynedig, yn enwedig os ydych mewn ardal anghyfarwydd lle gallai eich ci fynd ar goll yn hawdd.
• Byddwch yn ymwybodol o'r holl gerbydau neu bobl amheus a ffoniwch 101. Gofynnwch i'ch cymdogion wneud yr un peth. Mae sawl adroddiad bod cŵn yn cael eu galw tra bod rhywun yn tynnu sylw'r perchennog ac yna lladron yn ceisio mynd â'r cŵn. Peidiwch â phrynu unrhyw gŵn o'r cyfryngau cymdeithasol nac oddi wrth berson sydd ddim yn medru darparu dogfennaeth briodol (perchnogaeth, papurau pedigri ac ati). Mae hyn yn cynyddu'r galw am anifeiliaid anwes wedi'u dwyn.
  Darllen mwy: Cyngor ar sut i leihau'r risg o ddwyn cŵn