Y Gogarth - mynydd calchfaen sy'n ymestyn 207 metr uwchben lefel y môr ac sy'n cael ei gydnabod fel Parc Gwledig, Ardal Cadwraeth Arbennig, Safle o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig a rhan o'r arfordir treftadaeth. Gyda golygfeydd ar draws Môr Iwerddon ac Ynys Môn heb fod ymhell, does dim rhyfedd fod ei dirwedd garw yn denu dros 600,000 o ymwelwyr y flwyddyn.

Ond mae'r Gogarth yn fwy nag atyniad i dwristiaid yn unig. Mae'n gartref i’r bugail a thenant yr Ymddiriedolaeth Genedlaethol Dan Jones, a 650 o ddefaid. Dan yw ceidwad Fferm Parc ers 5 mlynedd, ac mae'n gofalu nid yn unig am y 145 erw sydd wedi'u cynnwys gyda'r fferm, ond mae'n helpu i reoli cyfanswm o 900 erw, sydd â hawliau pori ar gyfer 416 o ddefaid ynghyd ag ŵyn.

Ganwyd Dan ar fferm deuluol fach yn Ynys Môn, ac wedi bod yn angerddol am ffermio erioed. “Roedd fy rhieni eisiau i mi wneud rhywbeth gwahanol ond roeddwn i wir eisiau ffermio. Es i goleg Llysfasi ac yna i Brifysgol Aberystwyth i astudio amaethyddiaeth. Roeddwn bob amser eisiau bod yn fos arnaf fy hun ac wrth fy modd yn gweithio gydag anifeiliaid, felly roedd hwn yn ddatblygiad naturiol iawn.” 

Mae Undeb Amaethwyr Cymru yn annog y rhai sy’n gwneud penderfyniadau a Llywodraethau i sicrhau bod gwasanaethau iechyd meddwl yn parhau i fod ar frig yr agenda, ar drothwy Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd (dydd Sul, 10 Hydref).

Nod ymgyrch Diwrnod Iechyd Meddwl y Byd 2021 ‘Iechyd Meddwl mewn Byd Anghyfartal’, sy’n cael ei gynnal gan Ffederasiwn Iechyd Meddwl y Byd yw canolbwyntio ar y materion sy’n achosi anghydraddoldeb iechyd meddwl yn lleol ac yn fyd-eang.

Dywedodd Llywydd UAC, Glyn Roberts: “Rydym yn ffodus yng Nghymru ac yn ein cymunedau gwledig bod gennym gefnogaeth llawer o elusennau iechyd meddwl fel y DPJ Foundation, a bod ein ffermwyr a’n cymunedau gwledig yn medru troi atynt am help. Fodd bynnag, mae llawer o bobl â salwch meddwl yn parhau i beidio derbyn y driniaeth y mae ganddynt hawl iddo, ac yn haeddiannol ohono, ynghyd â'u teuluoedd a'u gofalwyr sy’n parhau i orfod dioddef stigma a gwahaniaethu.”

Bedair milltir i'r de o Fachynlleth, yn swatio yn nyffryn Dyfi ac ar gyrion mynyddoedd y Cambrian mae Fferm Cefn Coch, cartref Dr Joseph Hope. Mae'r fferm tua 200 i 250 metr uwchben lefel y môr ac mae'r tir yn codi i'r de a gallwch gerdded i gopa Pumlumon heb weld ffordd na thŷ.

Mae gan y fferm 40 erw o borfa a choetir sy'n llawn rhywogaethau, ac ar hyn o bryd mae Joe yn prynu 50 erw arall yn Ynyslas. Yn newydd-ddyfodiad, mae'n cadw buches fach o Wartheg yr Ucheldir, dim ond 12 sydd ganddo ar hyn o bryd. Mae’r 4 mochyn Saddleback x Baedd Gwyllt hefyd yn brysur yn clirio rhedyn a mieri er mwyn adfer y tir nôl ar gyfer pori.

Symudodd Joe i Gefn Coch ychydig dros 6 mlynedd yn ôl, gan adael bywyd yng Nghaeredin, a gyrfa yng Ngerddi Botaneg Frenhinol Caeredin lle bu’n gweithio fel cennegydd. I ddechrau, bu’n rhenti’r caeau i gymydog er mwyn pori defaid a gwartheg, a dim ond 3 blynedd yn ôl y prynodd ei wartheg cyntaf - 3 buwch a lloi. Roedd yn newid mawr ond gwirionodd ar fywyd amaethyddol.

“Roeddwn am gael fy nwylo'n fudr! Roedd gweithio yn y Gerddi Botaneg yn fraint wirioneddol ond yn waith deallol iawn. Roeddwn i eisiau gwneud yn hytrach nag arsylwi yn unig. Etifeddais arian o werthu fferm fy mam-gu yn Awstralia ac nid oeddwn am ei fuddsoddi mewn stociau a chyfranddaliadau. Mae gen i ddiddordeb maith mewn cadwraeth a chefn gwlad a des i yma i ofalu am yr hyn a oedd yn ymddangos i mi fel darn arbennig o dir. Ymhen amser, penderfynais mai'r ffordd orau o wneud hynny oedd trwy barhau i ffermio'n sensitif,” esboniodd Joe.

Cafodd Undeb Amaethwyr Cymru (UAC) sgyrsiau cadarnhaol gyda’r Gweinidog Newid Hinsawdd, Julie James AS, gyda’r prif sylw ar blannu coed a phrynu tir Cymru at ddibenion gwrthbwyso carbon gan fusnesau o’r tu allan i Gymru.

Mae UAC wedi derbyn adroddiadau gan aelodau bron yn wythnosol bod ffermydd cyfan neu ddarnau o dir yn cael eu prynu gan unigolion a busnesau o'r tu allan i Gymru at ddibenion plannu coed er mwyn buddsoddi yn y farchnad garbon gynyddol neu wrthbwyso eu hallyriadau eu hunain yn hytrach na cheisio lleihau eu hôl troed carbon yn y lle cyntaf.

“Trafodwyd ein pryderon parhaol ynglŷn â’r mater hwn mewn cyfarfod diweddar o Gyngor yr Undeb. Roedd yr aelodau’n teimlo’n gryf y dylai Llywodraeth a Senedd Cymru gymryd camau brys i fynd i’r afael â’r mater hwn trwy ryw fath o fecanwaith rheoli,” meddai Llywydd UAC, Glyn Roberts.

Pwysleisiodd Llywydd yr Undeb ymhellach fod gwerthu carbon fel hyn yn peryglu tanseilio gallu ffermydd, amaethyddiaeth Cymru neu Gymru gyfan i ddod yn garbon niwtral. 

“Pan fydd darn o dir fferm yn cael ei werthu a’i blannu â choed nid yw bellach ar gael yn swyddogol i’r sector amaethyddol ar gyfer gwrthbwyso allyriadau, ac os bydd rhywun yn plannu coed ar dir Cymru ac yn gwerthu'r carbon y tu allan i Gymru, yna ar bapur mae hyn yn dal i gyfrannu at dargedau statudol fel y mae'n ymddangos yn Rhestr Allyriadau Nwyon Tŷ Gwydr Cymru - ond mewn gwirionedd mae'r math hwn o gyfrif carbon dwbl ond yn hwyluso cynhyrchu carbon gan fusnes y tu allan i Gymru, a thrwy hynny yn amddifadu busnesau Cymru o'r cyfle i ddefnyddio'r carbon hwnnw i wirioneddol wrthbwyso allyriadau Cymru.” meddai.

Dywedodd Mr Roberts ei fod yn croesawu cadarnhad y Gweinidog Julie James yn y cyfarfod bod Llywodraeth Cymru yn ymwybodol o’r mater hwn ac yn edrych i mewn iddo, ac yn rhannu llawer o bryderon UAC.

Mae ffermwyr o Geredigion, Caerfyrddin a Sir Benfro wedi tynnu sylw at bryderon y diwydiant, gan gynnwys dyfodol polisi amaethyddol Cymru a TB, mewn cyfarfod gyda Cefin Campbell, yr Aelod Senedd ar gyfer Canolbarth a Gorllewin Cymru.

Croesawyd pawb i’r cyfarfod gan Meirion Rees, aelod o Undeb Amaethwyr Cymru, sy’n ffermio mewn partneriaeth â’i rieni, Val a Meurig Rees ym Mhenrallt Meredith, Ffynnon-groes, Eglwyswrw. 

Dechreuwyd y busnes ffermio teuluol gan rieni Meirion, Val a Meurig, dros 40 mlynedd yn ôl. Yn fferm laeth yn wreiddiol, ac wedi i’r teulu orffen godro tua 20 mlynedd yn ôl, bu’r teulu’n cadw gwartheg sugno a defaid.

Aeth Meirion i'r Brifysgol yng Nghaerdydd i astudio peirianneg sifil a threuliodd 10 mlynedd yn gweithio ar wahanol brosiectau peirianneg ym mhob rhan o'r wlad. Fodd bynnag, roedd bob amser yn cadw diddordeb yn y fferm ac yn helpu pan allai. Wyth mlynedd yn ôl symudodd yn ôl i'r fferm yn llawn amser.

Nid yw'r teulu bellach yn cadw gwartheg eu hunain oherwydd y broblem TB yn yr ardal. Maent yn gofalu am 650 erw ynghyd â hawliau tir comin ac yn canolbwyntio ar ffermio defaid, gan gadw 2,000 o ddefaid magu Mynydd Cymreig.

Wrth siarad â Cefin Campbell am ddyfodol polisïau amaethyddol, pwysleisiodd Meirion Rees, er bod darparu nwyddau cyhoeddus yn rhan o’r ateb o ran cynllun cymorth amaethyddol yng Nghymru yn y dyfodol, rhaid darparu sefydlogrwydd a sicrwydd i ffermydd teuluol, cefnogaeth ar gyfer cymunedau gwledig a swyddi Cymru a hwyluso amaethyddiaeth gynaliadwy hefyd.

Mae Undeb Amaethwyr Cymru (UAC), mewn cydweithrediad â’r DPJ Foundation a heddluoedd ledled Cymru, yn rhoi sylw i’r cynnydd mewn cam-drin domestig yn ein cymunedau ers i gyfyngiadau Covid 19 ddod i rym llynedd.

Mae yna lawer o sgileffeithiau yn deillio o gam-drin domestig, gan gynnwys datblygu gorbryder, iselder a chyflyrau iechyd meddwl eraill, ac ymrwymodd UAC i gadw'r sylw ar faterion iechyd meddwl cyhyd â'i fod yn parhau i fod yn broblem yn ein cymunedau gwledig, ac mae'r 12 mis diwethaf wedi bod yn anodd i lawer.

I lawer o bobl, nid yw'r cartref yn lle diogel ac mae cyfyngiadau Covid-19 wedi cynyddu'r unigedd a ddioddefir gan lawer, sy'n aml yn cael ei waethygu yn ein cymunedau gwledig. Mae hefyd wedi bod yn anoddach i ddioddefwyr cam-drin domestig i ofyn am gymorth ar adeg pan mae nifer yr achosion o gam-drin domestig wedi cynyddu, sydd hyd yn oed yn fwy dwys yn rhai o'n cymunedau gwledig ynysig.

Yn ôl yr Arolwg Troseddau ar gyfer Cymru a Lloegr rhwng Mawrth 2020 a 2021, bu twf o 7% yn y troseddau cam-drin domestig a gofnodwyd gan yr heddlu ond mae gwasanaethau cymorth wedi gweld cynnydd mwy, gyda llawer o ddioddefwyr ddim yn ceisio cyfiawnder trwy'r system cyfiawnder troseddol. Mae Cymorth i Ddioddefwyr wedi gweld cynnydd o 12% yn nifer yr achosion cam-drin domestig a gyfeiriwyd ac mae llawer o elusennau fel y DPJ Foundation wedi gweld cynnydd mewn galwadau ynghylch cam-drin domestig dros yr amser hwn.